Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 448

Huisnaam: Huis Van Lennep
Adres: Herengracht 448
Oud adres: X445, wijk 56, klein nr. 544, kadaster I936, verponding 3082
Postcode: 1017CA
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XVI
Bouwjaar: 1671, 1729, na 1778
Architect: Ignatius van Logteren (1729), Ludwig Friedrich Druck (na 1778)
Opdrachtgever: David Leeuw van Lennep en Hester Barnaart (1729), zijn zoon Aarnoud David van Lennep en Catharina de Haan (na 1778)

(26 afbeeldingen)

Herengracht 448

Herengracht 448 staat bekend als het Huis Van Lennep en is vanwege de gevel, maar ook het interieur heel bijzonder. In de kern is het huis uit 1671, een vierkant huis van 40 voet breed. Het huis had een gevel in de stijl van Dortsman (verg. Herengracht 462), die in 1768 nog vrijwel onveranderd was (op de raamomlijsting in het midden na). In 1728 ging de doopsgezinde David Leeuw van Lennep (1683-1745) na het overlijden van zijn moeder Wijntje Leeuw het huis bewonen. Hij liet het interieur verfraaien met stucwerk. Het huis kreeg ook (in 1734) een achterhuis, even groot als het oorspronkelijke huis, dat evenals het voorhuis een eigen trappenhuis kreeg, waardoor het huis op ongebruikelijke wijze twee grote trappenhuizen heeft. Van de verbouwing van 1729 resteert nog het stucwerk in het (eerste) trappenhuis en de gang op de eerste verdieping. In het trappenhuis staan drie grote stucbeelden in ondiepe nissen die Justitia, Luxuria en Temperantia voorstellen, en waarin Pieter Fischer de hand ontdekt van Ignatius van Logteren (de beelden zijn ten onrechte geschilderd). David Leeuw liet ook een raamomlijsting aan de 17de-eeuwse voorgevel toevoegen, dat de wijziging aan het interieur inleidde (zie de tekening in het Grachtenboek).

De voorgevel is echter vernieuwd bij een belangrijke verbouwing in Lodewijk XVI-stijl - de eerste neostijl. Deze ingreep vond plaats na 1770 (vermoedelijk in ca. 1778) in opdracht van Aernout David (1728-1795), de zoon van David Leeuw van Lennep en zijn tweede vrouw Hester Barnaart (1695-1773). De toen hypermoderne gevel kwam in de plaats van de 17de-eeuwse gevel en werd ontworpen door de Belgische Liborius Druck (beter bekend als L(udwig) F(riedrich) Druck) en is geïnspireerd op Parijse voorbeelden. De eenvoud van de gevel is bijna uniek op de grachten. Druck was in 1765 in Brussel als medewerker van architect Jan Faulte betrokken bij de bouw van het Brusselse paleis van Karel van Lorraine. In 1771 was hij in Nederland, want hij maakte ontwerpen voor het nieuwe stadhuis van Weesp dat veel lijkt op het Amsterdamse stadhuis op de Dam. Daarna is hij actief in Amsterdam. In 1772 ontwierp hij het pand de Zonnewyser (Herengracht 182) voor Arnout Jan van Brienen van de Groote Lindt.

De veranderingen in dit pand na 1778 (volgens Vlaardingerbroek rond 1790) worden eveneens aan Druck toegeschreven. De grote stucbeelden in het voorste trappenhuis werd gehandhaafd maar aan de wanden en het plafond verscheen ornamentaal stucwerk in Lodewijk XVI-stijl (dat vermoedelijk in de plaats kwam van stucwerk van Ignatius van Logteren). Ook de bovendeurstukken in stucwerk in de gang op de eerste verdieping dateren van deze verbouwing. Het achterste trappenhuis werd ingrijpender vernieuwd. Het doet sterk denken aan het trappenhuis van Felix Meritis van architect Jacob Otten Husly uit 1787. De voorkamer op de 1ste verdieping heeft een marmeren schouw met een houten boezem in de vormgeving van de Lodewijk XVI-stijl. Het bovendeurstukje in de voorkamer is van Adriaan de Lelie en is in 1790 gemaakt in een soort Wedgwood-stijl, een stijl geïnspireerd op de archeologische vondsten in Pompeï, Herculaneaum en Rome.

Gebruikte literatuur:

• J.B.L. De Balbian Verster. 'De bocht van de Herengracht'. Jaarboek Amstelodamum 27 (1930): p. 179-260
• Pieter Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 243-245
• Pieter Vlaardingerbroek (red.). De wereld aan de Amsterdamse grachten. Amsterdam: Bas Lubberhuizen, 2013: p. 97

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1852
Adres: Herengracht 448
Adressen: Herengracht 448
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met zandstenen gevel van uitzonderlijk ontwerp, met panelen op de brede vensterdammen, guirlandes en een geblokte onderpui (XVIIId), onder rechte lijst (XIX). 6 stoeppalen.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]