Amsterdam Monumentenstad

Tweeling-trapgevel in renaissancestijl, houten onderpui gereconstrueerd in 1932 terwijl er oorspronkelijk geen houten onderpui was! (stenen huis)

Adres: Nieuwmarkt 20-22
Oud adres: 20: K269, wijk 4, klein nr. 23, kadaster G2175, verponding 913
22: K268, wijk 4, klein nr. 24, kadaster G2175, verponding 912
Postcode: 1012CR
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1605
Architect: Hendrick de Keyser ?
Opdrachtgever: Jan Hermansz van Reen
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 1918
Restauratie: 1926 (A.A. Kok), 1932, 1954

(29 afbeeldingen)

Nieuwmarkt 20-22. Tweeling-trapgevel in Hollandse renaissancestijl (1605)

Dit dubbele woonhuis was in 1605 één van de grootste huizen van Amsterdam. Het werd gebouwd in opdracht van Jan Hermansz van Reen (Emden 1560 - Amsterdam 1624), een bewindhebber van de VOC. Tot 1614 stond dit huis aan het water. De toeschrijving aan Hendrick de Keyser is niet overtuigend; daarvoor is het ontwerp te rommelig. In 1926 schreef men: "Het beeldhouwwerk van maskers en leeuwenkoppen, dat voor den dag kwam, was zeer fijn en doet denken aan dat van De Keyser. Overwegende dat in dien tijd niet zooveel andere architecten en beeldhouwers te Amsterdam werkten kan met vrij veel zekerheid worden aangenomen dat de gevels gemaakt zijn naar het ontwerp van Hendrick de Keyser en het beeldhouwwerk door hem persoonlijk is vervaardigd." Het huis staat overigens niet in de traditie van het houten huis, maar van het stenen huis, want er is geen houtskelet: de balken rusten op zandstenen consoles. Dat blijkt ook uit de nissen in de gevel: deze is zwaar uitgevoerd en is dus dragend (bij houtskeletbouw zijn de gevels niet dragend). Opmerkelijk is dat de moerbalken op de eerste verdieping dwars op de voorgevel staan, zodat de stenen consoles in de gevel zijn aangebracht, wat alleen mogelijk is als de voorgevel een dragende muur is. Het woonhuis is van het type 'huis met zijkamer': naast het eigenlijke huis, in de diepte gebouwd (drie ramen breed), is een zijkamer gebouwd, het linkerdeel (twee ramen breed), de voorloper van het latere dubbele huis (zie ook: OZ Achterburgwal 60-62, Jodenbreestraat 4 en Singel 140-142). Pas later is het gesplitst en zijn er twee huizen met een eigen ingang van gemaakt.

Het huis is één van de eerste bezittingen en restauraties van de Vereniging Hendrick de Keyser. Door de aankoop is het 17de-eeuwse pand blijven bestaan, een vergelijkbaar pand aan de overzijde van de Nieuwmarkt ging verloren. In 1932 werd een houten onderpui in 17de-eeuwse trant gereconstrueerd, maar die is er nooit geweest. Het was immers een stenen huis en het had slechts een ingang in de middelste, derde raamas. Uit de oude foto's blijkt dat er eerst een houten onderpui in het rechterdeel is gereconstrueerd en daarna een houten pui voor het gehele pand door de 19de-eeuwse houten winkelpuien te vervangen. Deze 'fout' zou niet gemaakt zijn als men had begrepen dat het een stenen huis betreft. Dit inzicht is echter pas ontstaan in het pionierende huizenonderzoek van Henk Zantkuijl. Overigens koos men ervoor om de schuiframen te behouden en geen 17de-eeuwse kruiskozijnen niet terug te brengen: "Hier is getracht door te voeren het allernieuwste begrip van restaureeren, bewaren wat oud is, origineel of van later tijd, veranderen en verbeteren van wat leelijk is en niets valsch maken, om 't zoo maar uit te drukken: beter een echte zilverbon dan een valsch bankbiljet". Wel werden enkele roederamen bijgemaakt om "een harmonieus geheel" te verkrijgen door verwijdering van enkele 19de-eeuwse T-vensters. Ook dat zal tegenwoordig vanwege de genoemde 'eerlijke' restauratie-ethiek niet meer zo snel gebeuren.

Gebruikte literatuur:

• L. Jansen. 'Nieuwmarkt 20-22'. Maandblad Amstelodamum 45 (1958): p. 82-91
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 196-199
• H.J. Zantkuijl. 'OZ Achterburgwal 60-62'. Maandblad Amstelodamum 53 (1966): p. 11-20
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 90, 183
• 'De gerestaureerde gevels aan de Nieuwmarkt'. Maandblad Amstelodamum 13 (1926): p. 68-69

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3856
Adres: Nieuwmarkt 20-22
Adressen: Nieuwmarkt 20 A;Nieuwmarkt 22
Inschrijvingsdatum: 27-08-1970
Redengevende omschrijving: In oorsprong dubbel, later gesplitst huis met tweeling trapgevel, rijk versierd met banden en kleine blokjes (1605).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]