Amsterdam Monumentenstad

Toegangspoortje van de Hortus

Naam: Hortus Botanicus
Adres: Plantage Middenlaan 2
Postcode: 1018DD
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw

(8 afbeeldingen)

Toegangspoortje van de Hortus

Het ontstaan van de Hortus gaat terug op 1682 toen het stadsbestuur besloot om een stuk in de Plantage te bestemmen als Hortus Medicus of 'Artzeny Tuyn'. Alleen het vroeg-18de-eeuws ingangspoortje aan de Plantage Middenlaan herinnert aan de beginperiode. Het huidige aanzien van de Hortus is laat-19de-eeuws en vroeg-2oste-eeuws. Het complex bestaat uit de volgende beschermde monumenten:

1. Kasgebouw;

2. Ingangshek/toegangspoort;

3. De palmen- en varenkas;

4. Hugo de Vries-laboratorium;

5. Hortulanus-woning;

6. Oostelijke brug (Brug 232);

7. Westelijke brug (Brug 233);

8. Zaadkoepel.

Naast de palmen- en varenkas vormt het Hugo de Vries-laboratorium een belangrijk beeldbepalend element van het complex. Aan de linkerzijde met het laboratorium verbonden bevindt zich een voormalig 17de-eeuws speelhuis dat in 1877 is verbouwd en ingericht als zaadkoepel. Vermeldenswaard is ook het mooie bruggetje dat het complex verbindt met het Hortusplantsoen.

Gebruikte literatuur:

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518271
Adres: Plantage Middenlaan 2
Inschrijvingsdatum: 27-05-2002
Redengevende omschrijving: Inleiding. In verschillende fasen tot stand gekomen complex van de HORTUS BOTANICUS van de Universiteit van Amsterdam, waarvan de oorsprong teruggaat tot 1682 toen het stadsbestuur besloot om een perceel in het noordwesten van de Plantage als Hortus Medicus of 'Artzeny Tuyn' in te richten. Het huidige aanzien wordt grotendeels bepaald door de laat-19de-eeuwse en vroeg -20ste-eeuwse ontwikkelingen. Het min of meer trapeziumvormige terrein wordt begrensd door de Plantage Middenlaan, de Plantage Parklaan, het Hortusplantsoen en de Nieuwe Herengracht (zie bijgevoegde kaart). Het huidige oppervlak dateert van 1932. Het complex Hortus Botanicus bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Kasgebouw (mon.nr.4109); 2. Ingangshek/toegangspoort (mon.nr. 4110); 3. De palmen- en varenkas (mon.nr. 495304); 4. Het Hugo de Vries-laboratorium; 5. (voormalige) Hortulanus-woning; 6. Oostelijke brug, brugnr. 232; 7. Westelijke brug, brugnr. 233; 8. Voormalig speelhuis/latere zaadkoepel. Omschrijving. Het op een trapeziumvormig terrein in de noordwesthoek van de Plantage tot stand gekomen complex van de Hortus Botanicus bevat gebouwen en objecten uit verschillende perioden die alle een historisch-functionele relatie met de universitaire plantkunde hebben. De oudste resterende onderdelen zijn het vroeg-18de-eeuwse ingangshek aan de Plantage Middenlaan en het kasgebouw. Naast het ingangshek staat de in chaletstijl uitgevoerde hortulanuswoning, die een 17de-eeuwse oorsprong heeft, doch grotendeels bepaald wordt door de in 1862 gerealiseerde verbouwing. Woning en toegangshek zijn met elkaar verbonden door een klein poortgebouw. Ten oosten van de hortulanuswoning sluit het in 1910-1915 naar ontwerp van J.M. van der Mey, op aanwijzing van prof.dr. Hugo de Vries en Theo Stomps uitgevoerde botanisch laboratorium aan. Dit laboratorium, thans genaamd 'Hugo de Vries laboratorium' staat ter plaaste van de vroegere palmenkas en oranjerie. Het laboratorium is opgetrokken in baksteen en bevat diverse decoraties die naar de historie van de Hortus en Amsterdam verwijzen. Aan de oostzijde - op de hoek van Plantage Middenlaan en Plantage Parklaan - is een achtzijdig gebouw met lichtkoepel bewaard gebleven, dat in oorsprong diende als speelhuis en dat in 1877 in gebruik kwam als zaadkoepel; de onderbouw dateert nog uit de 17de eeuw. In de ZO-hoek van het terrein is in 1911-1912 een vervangende Palmen- en Varenkas gebouwd op L-vormige grondslag, vermoedelijk naar ontwerp van J.M. van der Mey. Tevens behoren de twee vaste gietijzeren bruggen over de slingerende Hortusvijver (ontstaan na vergraving van de Plantage Muidergracht) uit 1877 tot de beschermde complex-onderdelen. Deze bruggen verbinden het terrein met het Hortusplantsoen, waarbij de westelijke brug evenwijdig ligt met de Nieuwe Herengracht en in oorsprong onbeperkte doorgang verleende aan de gebruikers van het jaagpad langs de gracht. Waardering. In verschillende fasen tot stand gekomen complex met ingangshek, hortulanuswoning, kasgebouw, laboratorium, zaadkoepel en palmen- en varenkas en bruggen van de Hortus Botanicus van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarde alsook wegens de betekenis voor de plantkundige wetenschap en de situationele waarde wegens de verbondenheid met het oorspronkelijke gebruik van de Plantage als groengebied.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]