Nieuwebrugsteeg 13 
In de Lompen
Huisnaam: In de Lompen
Adres: Nieuwebrugsteeg 13
Oud adres: M428, wijk 1, klein nr. 8, kadaster G394, verponding 28
Postcode: 1012AG
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1618, 1932
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 1918
Restauratie: 1932 (Jan de Meijer), 1977
(11 afbeeldingen)
Hoekhuis, goed voorbeeld 17de-eeuws winkel-woonhuis, trapgevel in Hollandse Renaissance met toppilaster, sluitstenen met kopjes, nissen, gevelsteen, pothuis aan zijgevel. De 17de-eeuwse kruiskozijnen en houten onderpui zijn gereconstrueerd in 1932. Na 1812 St. Olofspoort 4 als achterhuis toegevoegd (Nieuwebrugsteeg 13 is zelf een ondiep of kort zaalhuis). Interieur: houtskelet met zwanehalskorbelen.
Nieuwebrugsteeg 13 is een vroeg-17de-eeuws winkel-woonhuis op de hoek, een hoekhuis dus. Opdrachtgever was de hoedenkoopman Jan Reinerts Coster die de winkel waarschijnlijk als belegging liet bouwen: hij had zijn winkel aan de overzijde van de Olofspoort. Hoekhuizen zijn vaak winkels, omdat er aanloop is van twee kanten. Het vrij ondiepe hoekhuis heeft een goed bewaard gebleven trapgevel in de Hollandse renaissancestijl. Het is daarvan een goed voorbeeld, eigenlijk is het de Haarlemse renaissancestijl in de trant van Lieven de Key. De trapgevel heeft veel kleine trappen, veel kleine witte blokjes en een toppilaster. De houten onderpui is echter een reconstructie van architect Jan de Meijer uit 1932. Bij deze restauratie zijn tevens de kruiskozijnen teruggebracht. Aan de zijgevel bevindt zich nog een pothuis. Pothuizen komen vaak voor bij hoekhuizen, omdat hoekhuizen doorgaans uit een voorhuis bestaan zonder binnenplaats.
Tot halverwege de 17de eeuw wordt in Amsterdam het houtskelet toegepast, bestaande uit achter en op elkaar geplaatste jukken die op hun beurt weer uit jukken, balken en korbelen bestaan. De bakstenen muren hebben bij een houtskelethuis geen constructieve functie. Daarna volgt de balkenlaag, balken opgelegd in dragende muren, meestal op sleutelstukjes. Nieuwebrugsteeg 13 is een overgangstype, want het houtskelet in dit pand is gecombineerd met tussenbalken.
De gevelsteen 'In de Lompen' boven de puibalk geeft het huis zijn naam. Het laat een winkelinterieur zien (vergelijk Wijde Heisteeg 5) met drie figuren rond een toonbank en schappen waarin waarschijnlijk suikerbroden staan. De steen werd in 1932 bij de restauratie ontdekt. Met 'lompen' duidde men in de 17de eeuw gesmolten brokken suiker aan die in een suikerwinkel in blauw papier werden gerold. Twee figuren op de gevelsteen hebben zo'n lomp in handen. Om deze reden is vaak aangenomen dat in het huis een suikerwinkel gevestigd was. maar waarschijnlijk is het dat er een bakkerij zat (zie het vergelijkbare huis op Dirk van Hasseltssteeg 51). De gevelsteen had zijn kleuren verloren en is onlangs opnieuw gepolychromeerd door de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen (VVAG). Bij deze mini-restauratie bleek dat onder 'In de Lompen' in een aparte steen nog een tekst heeft gestaan: 'Hoede Kramer'. Hoe deze later gedeeltelijk weggehakte tekst te rijmen valt met de voorstelling en de andere tekst is onbekend.
Het pand is eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser sinds 1918 en daarmee één van de eerste verwervingen van deze restaurerende instelling. Het is al gerestaureerd in 1932 (door Jan de Meijer) en in 1977.
Gebruikte literatuur:
- Dick van der Horst (red.) 'Aan 't schipryk Y...' Oude en jonge monumenten rond de historische oevers van het IJ. Open Monumentendag 1995, Amsterdam, 1995: p. 30
- R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 154-159
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 246
- Website van de VVAG.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3744
Adres: Nieuwebrugsteeg 13
Adressen: Nieuwebrugsteeg 13 ;Sint Olofspoort 4 1,2
Inschrijvingsdatum: 14-07-1970
Redengevende omschrijving: Hoekhuis met trapgevel (1619). Sobere blokjesversiering. Gevelsteen. Pothuis tegen de zijgevel.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2022
