Dirk van Hasseltssteeg 51 
Adres: Dirk van Hasseltssteeg 51
Oud adres: H561, wijk 19, klein nr. 29, kadaster F2341, verponding 1746
Postcode: 1012NE
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1645
Opdrachtgever: Gerrit Martsz Backer
Restauratie: 1954
(20 afbeeldingen)
Trapgevel in Hollandse renaissancestijl met toppilaster en sluitstenen met pijpjes (traditionele architectuur). Originele kruiskozijnen. Lelieankers. De fries heeft een jaartalsteen en gevelsteen In Elias. Let op de mooie gesneden puibalk. Houten onderpui. Achtergevel in Suikerbakkerssteeg. In dit pand was Bureau Monumentenzorg gevestigd van 1954 tot 1983. In die periode was het poortje van Lange Niezel 22 hier geplaatst (in 1983 naar oorspronkelijke locatie teruggekeerd). Eén van de vroegste restauraties, voorstel gemaakt door BMZ, tekeningen gemaakt door Tekenkamer, uitgevoerd door H. Rappange.
De fraaie gevelsteen In Elias in de fries van Dirk van Hasseltssteeg 51 is een goed voorbeeld van 'plagiaat' zoals veel gebeurde bij gevelstenen. Voor Bijbelse voorstellingen dienden vaak de illustraties in de prentbijbels van Merian (Straatsburg, 1630) en Schut (Amsterdam, 1659). Voor uitbeeldingen van ambachten en beroepen kon de steenhouwer gebruik maken van Het menselijks bedrijf van Jan en Caspar Luyken. Voor andere afbeeldingen zoals dieren werd gebruik gemaakt van de vele in de 17de eeuw om omloop zijnde gravures. Deze uitbeelding van de profeet Elia uit (1 Koningen 17, vers 4-6) is gemaakt naar het voorbeeld van een illustratie uit Merians prentbijbel. Elia werd door God naar het oosten gezonden waar hij zich, ver van de bewoonde wereld, liet voeden door raven. De wonderbaarlijke spijziging van Elia werd wel gebruikt door bakkerijen als huisteken. Deze gevelsteen van slechts 35 bij 45 cm zit Elia tegen een boom geleund, terwijl twee raven hem komen toevliegen. We kunnen dus veronderstellen dat het woonhuis op nr. 51 een bakkerij huisvestte. Het is dus vermoedelijk geen toeval dat een zekere Gerrit Martsz Backer in 1647 opduikt in het verpondingsregister. Hij zal de bouwheer zijn geweest. Tot begin 20ste eeuw was hier een bakker gehuisvest (in 1855 H.C. Bille, in 1900 J.P. Palmers).
Door de restauratie van Dirk van Hasselsteeg nr. 51 en nr. 53 konden de panden door BMZ worden onderzocht. In de 2de kwart van de 17de eeuw verdween het houtskelet uit de bouw. In dit pand bleek slechts één juk toegepast in het midden van het pand. Kennelijk vond men dat ene juk nog noodzakelijk voor de stijfheid van het gebouw. Meischke schreef een uitgebreid artikel over deze panden in het Maandblad Amstelodamum in 1955. Hij concludeerde dat de woonhuizen in de stegen er uiterlijk als een vereenvoudigde navolging van grachtenhuizen uitzien, maar da hun indeling daarvan volkomen verschilt. De kelder lag geheel onder straatniveau zodat een stoep niet nodig was: de ingangen bevinden zich daarom op straatniveau, hetgeen voor winkels heel praktisch is. Nr. 51 had geen achterhuis, nr. 53 wel in de vorm van een uitbouw. Er was geen binnenplaats zoals bij grachtenhuizen doorgaans wel het geval was. Nr. 51, een tweeraams-breed pand, was slechts twee kamers diep, waarbij achter de houten pui een voorhuis lag: een hoge ruimte dat als overgangsgebied tussen straat en huis kan worden gezien en vaak als winkel in gebruik was, met daarachter een benedenkamer en een opkamer. De benedenkamer was bij dit pand de bakkerij. In vergelijkbare huizen is hier de keuken geplaatst. In de opkamer zal de dagkamer van de bakker en zijn gezin zijn geweest. De eerste verdieping was vermoedelijk geheel bestemd voor bewoning, de tweede verdieping voor de opslag van turf, dat een bakker altijd in voorraad moest hebben. Het huis vertoont veel gelijkenis met Nieuwebrugsteeg 13.
Bij de restauratie in 1954 kon de trapgevel worden gereconstrueerd omdat de hoogte van de onderste trap bekend was en er twee originele dekstenen bewaard waren gebleven. De oorspronkelijke kruiskozijnen werden gehandhaafd in de vorm waarin ze waren aangetroffen, dus zonder luiken en glas-in-lood ramen. De 17de-eeuwse puibalk kwam weer in zicht.
Gebruikte literatuur:
- Onno Boers. 'Plastisch plagiaat in de 16de en 17de eeuw'. Ons Amsterdam 46 (1994): p. 10-12
- Ir. R. Meischke. 'De geschiedenis der huizen van Hasseltsteeg 51-53'. Maandblad Amstelodamum 42 (1955): p. 97-107
- Marie-Thérèse van Thoor. 'Pioniers van de Monumentenzorg.' In: Vincent van Rossem (red.). Amsterdam maakt geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 61-77
- J. Vriese. 'Vensters'. Ons Amsterdam 11 (1959): p. 271-275
- J. Wagener. 'Bewegend Amsterdam'. Ons Amsterdam 26 (1974): p. 93
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 39
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 886
Adres: Dirk van Hasseltssteeg 51
Adressen: Dirk van Hasseltssteeg 51
Inschrijvingsdatum: 22-04-1970
Redengevende omschrijving: Pand met trapgevel van het sobere type met kleine blokjes (1646). Gesneden puibalk. Puifries waarin steen met Elia's spijziging en IN ELIAS en twee jaartalstenen. Originele kruiskozijnen; tweelichten.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: juni 2018
