Dirk van Hasseltssteeg 53 
Adres: Dirk van Hasseltssteeg 53
Oud adres: H560, wijk 19, klein nr. 28, kadaster F2340, verponding 1745
Postcode: 1012NE
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Verhoogde halsgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1666
Opdrachtgever: Willem Bervelingh
Restauratie: 1954
(16 afbeeldingen)
Verhoogde halsgevel met klauwstukken waarvan bovenste deel ontbreekt, rechte lijstbekroning op hals, twee oeils-de-boeuf's, jaarlinten met daartussen een kleine gevelsteen met een gevleugelde adelaar, in de fries een gevelsteen met St. Willebrordus, houten onderpui. Achtergevel in Suikerbakkerssteeg. Eén van de vroegste restauraties, voorstel gemaakt door BMZ (conserverende restauratie: verminkte top is niet aangevuld).
Al in 1944 waren er plannen van het architectenbureau van Jan de Meijer om de vervallen panden op nr. 51 en 53 te restaureren. In 1948 kocht de gemeente voor één gulden om de sloop van de bouwvallen te voorkomen. Tot overmaat van ramp werd het fraaie 17de-eeuwse pand op nr. 51 op 18 maart 1953 door brand aangetast (naar verluidt aangestoken door de eigenaar en zijn knecht met een kaars). Met de reeds jaren voorgenomen restauratie werd na de brand een aanvang gemaakt. Het is één van de vroegste restauraties van het op 15 september 1953 opgerichte gemeentelijk Bureau Monumentenzorg (BMZ). Aanvankelijk was BMZ een zelfstandige afdeling binnen de dienst Publieke Werken (PW). Het afdelingshoofd viel rechtstreeks onder de directeur PW, maar BMZ viel niet onder de wethouder PW maar onder de wethouder van volkshuisvesting om de zelfstandigheid te garanderen. In de periode 1953-1962 werden onder begeleiding van BMZ 650 monumenten gerestaureerd, in 1964 waren het er al 826. "Bij de restauraties wordt gebruik gemaakt van gevelfragmenten en andere materialen, afkomstig van gesloopte monumenten" (uit: mr. J.J. van der Velde. stadsontwikkeling van amsterdam 1939-1967. Amsterdam 1968: p. 91). Bij deze panden was dat niet nodig, aangezien de authentieke gevelonderdelen nog aanwezig waren. De restauratietekeningen werden gemaakt door de Tekenkamer van het Bureau. De restauratie werd uitgevoerd onder leiding van het architectenbureau van Henk Rappange, die nog voor Jan de Meijer had gewerkt en wiens bureau later nog talloze restauraties zou tekenen. Niet zonder toeval vestigde BMZ zich na de restauratie in deze panden. In 1974 werd het BMZ nog uitgebreid met het pand op nr. 49. Het Bureau heeft jarenlang in deze panden gezeten totdat zij in 1983 verhuisde naar het Huis met de Hoofden op de Keizersgracht. Het behoud en herstel van de Amsterdamse binnenstad dat in 1999 werd bekroond met de aanwijzing als 'beschermd stadsgezicht' vond dus vanuit deze panden plaats.
Aan de restauratie van deze panden lag bouwhistorisch onderzoek van Ruud Meischke, de eerste directeur van het Bureau, ten grondslag. Er werd overigens voor gekozen terughoudend te restaureren, al moest het achterhuis worden herbouwd. Het voorhuis werd in ere hersteld (de insteekverdieping werd verwijderd). De gevel werd zo veel mogelijk gerespecteerd. De verminking van de halsgeveltop, die bovenin is ingekort waardoor de bovenste delen van de klauwstukken evenals het originele fronton ontbreken, werd niet ongedaan gemaakt, zij het dat de hals iets werd verhoogd om de verhoudingen wat beter te maken. Dat de benadering vooral op het stadsgezicht was gericht, blijkt ondermeer uit de sloop van de panden Suikerbakkersteeg 32 t/m 38 die "uit het oogpunt van stadsschoon geen waarde" hadden. Hierdoor ontstond achter de panden aan de Dirk van Hasselsteeg een aardige binnentuin.
Het pand op nr. 53 werd in 1666 gebouwd in opdracht van stoffenkoper Willem Bervelingh. De gevelsteen toont Sint Willlebrordus en is vermoedelijk een verwijzing naar de naam van de stoffenkoper. Het huis had een vergelijkbare indeling als het buurpand op nr. 51, maar had een hoger voorhuis dan het buurpand, uitstrekkend niet over 1,5 maar 2 verdiepingen. Dit voorhuis zal als stoffenwinkel in gebruik zijn geweest. Verder had het een uitbouw, een klein achterhuisje met een gevel in de hierachter gelegen Suikerbakkersteeg. Het huis was gesplitst in een beneden- en bovenwoning: een deur aan de zijkant van de onderpui ontsloot een trappenhuis met een steektrap naar boven toe. Het achterhuis behoorde tot het benedenhuis. Het type van huis met beneden- en bovenwoning kwam vaker voor in smalle straten en stegen. De grote hoogte van het pand is het gevolg daarvan. Later werd het huis verder opgesplitst en waren er vier woningen in het huis, waarbij het achterhuis apart bewoond werd en ontsloten vanuit de Suikerbakkersteeg. Vaak is moeilijk na te gaan over een huis met etagewoningen oorspronkelijk een heel huis was of altijd beneden- en bovenwoningen heeft gehad. Dit huis is een voorbeeld van een huis dat al in de 17de eeuw bovenwoningen had (vaak wordt ten onrechte gedacht dat er pas in de 19de eeuw etagewoningen kwamen). Andere voorbeelden daarvan zijn Beulingstraat 25 (1653) en Egelantiersgracht 8 (ca. 1640). Bij hoekhuizen kwam dit type vaker voor.
Gebruikte literatuur:
- Ir. R. Meischke. 'De geschiedenis der huizen van Hasseltsteeg 51-53'. Maandblad Amstelodamum 42 (1955): p. 97-107
- Marie-Thérèse van Thoor. 'Pioniers van de Monumentenzorg.' In: Vincent van Rossem (red.). Amsterdam maakt geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 61-77
- J. Wagener. 'Bewegend Amsterdam'. Ons Amsterdam 26 (1974): p. 93
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 887
Adres: Dirk van Hasseltssteeg 53
Adressen: Dirk van Hasseltssteeg 53
Inschrijvingsdatum: 22-04-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel met tussentrappen (1666). Jaartallinten, grote gevelsteen met St.Willibrord en kleinere met adelaar en D.W.P.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: juni 2018
