Amsterdam Monumentenstad

Nieuwe Keizersgracht 58

Huisnaam: Joodsche Raad
Adres: Nieuwe Keizersgracht 58
Oud adres: (Joden Keizersgracht) W437, wijk 14, klein nr. 24, kadaster H3831, verponding 4709
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XVI
Bouwjaar: 1724, 4de kwart 18de eeuw
Opdrachtgever: Benjamin Nunes Henriques (1724)

(9 afbeeldingen)

Nieuwe Keizersgracht 58

In dit monumentale grachtenhuis was in de oorlogsjaren de Joodsche Raad gevestigd. Oorspronkelijk was het het woonhuis van een Portugees-Joodse familie. In 1723 kocht Benjamin Nunes Henriques twee kavels om daarop een dubbel grachtenhuis, vijf ramen breed, te kunnen bouwen: twee keer zo breed als gebruikelijk zodat de ingang en de gang op monumentale wijze in het midden kon worden geplaatst. Het moet ook inwendig een bijzonder rijk stadspaleis zijn geweest. Een dochter van Benjamin, Rachel, trouwde met Isaac de Pinto en nam een bruidsschat mee van 217.570 gulden. In die periode werd een nieuwe interieur in rococo-stijl gemaakt. Naar verluidt was er ook een plafondstuk van Jacob de Wit. De imposante ingangspartij met een balkon met twee atlanten (mannelijke kariatiden) dateert gedeeltelijk nog uit de tijd van Nunes Henricques (in Lodewijk XIV-stijl), maar is gewijzigd in het vierde kwart van de 18de eeuw (zie de festoenen in Lodewijk XVI-stijl), evenals de gevelbeëindiging met open balustrade.

Aan de atlanten is een verhaal verbonden opgetekend door stadshistoricus Ter Gouw. Het gedeelte van de Nieuwe Keizersgracht tussen de Amstel en de Weesperstraat werd in de 18de en 19de eeuw de Moordenaarsgracht genoemd (Ter Gouw, Amstelodamiana, deel I: p. 204). De bijnaam moet zijn ontstaan door de atlanten aan deze gevel die voor moordenaars werden aangezien. De volkslegende komt overeen met die van de hoofden aan het Huis met de Hoofden. Ter Gouw veronderstelt dat er in de 18de eeuw op deze gracht een gruwelijke moord is gepleegd. Een andere bijnaam voor de Nieuwe Keizersgracht was de Joden Keizersgracht.

Gedrang op de stoep van de Joodsche Raad in 1942 of '43

Dit pand, in oorsprong dus een woonhuis, veranderde in de 20ste eeuw in een bedrijfsgebouw. In september 1941 huisvest het gebouw de NV Handelsmaatschappij Nedigepha, een pharmaceutisch bedrijf en een dochter van van het Duitse Bayer. Vanaf 25 oktober 1941 is hier de beruchte Joodsche Raad gevestigd. De Joodse Raad voor Amsterdam werd in februari 1941 opgericht na een aantal gesprekken van de Beauftragter des Reichskommissars für die Stadt Amsterdam, Hans Böhmcker, met de Joodse gemeenschap. De Raad, onder voorzitterschap van Abraham Asscher en David Cohen, vertegenwoordigde de Nederlandse Joden bij de Duitse en Nederlandse overheid. De Raad was echter ook belast met de uitvoer van maatregelen ten aanzien van Joden die door de Duitse autoriteiten werden afgekondigd en werd door de Duitsers op slinkse wijze medeplichtig gemaakt aan de moord op de Joden. Uit Amsterdam werden ruim 46.000 Joden uit Amsterdam gedeporteerd. Weinigen overleefden en keerden terug. (Zie ook: Hollandsche Schouwburg.)

Presser heeft over het gebouw en wat zich daar afspeelde als volgt geschreven: "Eén onderdeel ontbreekt, dat in en bij al deze gebouwen het werkelijk onvergetelijke, het werkelijk belangrijke element vormt: de mensen, voor wie ze er zijn. De mensen, die in die gangen, op die trappen, een weg zoeken, die iets gedaan moeten zien te krijgen, voor henzelf, voor familie, vrienden; die vechten voor hun leven en soms amok maken, wanneer de man op kamer nummer zoveel ook al geen ijzer met handen breken kan, de mensen, het is al meer opgemerkt, die de doeltreffendheid van dat apparaat wel anders moesten waarderen dan het zelf deed, op de ogenblikken, die het hen aan hun lot overliet, of, erger nog, hen in de afgrond leek te stoten. In nog sterkere mate moet dat wel gelden van het volgende hoofdgebouw. De schrijver heeft beide tijdens de oorlog maar eenmaal bezocht, maar in zijn herinnering leeft nog het verschil: de Nieuwe Keizersgracht, met voor de deur plukjes mensen, met een zekere rommeligheid op de verdiepingen, een ouderwets huis."

Gebruikte literatuur:

• J.F.L. de Balbian Verster. 'Christoffel Brants (1664-1732) en het Van Brants Rus-Hofje'. Jaarboek Amstelodamum 26 (1929): p. 105-159 (p. 152)
• Dr. J. Presser. Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945. 's-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965 (deel I): p. 463-464
• Joods Amsterdam

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2796
Adres: Nieuwe Keizersgracht 58
Adressen: Nieuwe Keizersgracht 58
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel (in de kern XVIII A, bijna geheel gewijzigd eind XVIII) onder gesneden lijst met balustrade (eind XVIII). Versierde stoep (XVIII A). Deuromlijsting en balcon (ten dele XVIII A, ten dele eind XVIII). Concave gesneden deur, -kalf en snijraam (eind XVIII). Inwendig o.a. fraaie stucgang met deuren, rechter voorkamer met stucplafond (alles eind XVIII).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]