Nieuwe Herengracht 99 
Adres: Nieuwe Herengracht 99
Oud adres: (Korte Joden Herengracht) V300, wijk 15, klein nr. 21, kadaster H1559, verponding 4909
Postcode: 1011RZ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Verhoogde lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1697, 1873
Architect: Steven Vennekool (1697), Pierre Cuypers (1873)
Opdrachtgever: Jacob Henriques de Granada
Bewoners: Isaac de Pinto (1717-1787)
(19 afbeeldingen)
Dubbel huis maar toch drie-raams, gebouwd eind 17de eeuw, vroeg voorbeeld van een verhoogde lijstgevel, lijst met trigliefen, ovale middenverhoging, waarin een wapenschild, twee hijsbalken. Verbouwd in 1873, o.a. balkon veranderd in enker. Interieur: fraai stucwerk in gang en trappenhuis in Lodewijk XIV, zaal op de eerste verdieping met uniek laat-17de-eeuwse stucplafond.
Het ontwerp van dit bijzondere grachtenhuis uit 1697 is vermoedelijk van Steven Vennekool (1657-1719), de architect van ondermeer het stadhuis van Enkhuizen (1686-1688). De verhoogde lijstgevel, met een middenverhoging met familiewapen, doet denken aan het door Vennekool ontworpen kasteel Middachten (1694). Het is de vroegste verhoogde lijstgevel in Amsterdam, een geveltype dat pas in de 18de eeuw in zwang raakt.
Dit atypische grachtenhuis heeft de monumentale zaal, die zich meestal op de beletage aan de achterzijde of in een achterhuis bevindt, op de eerste verdieping aan de voorzijde, vermoedelijk om uit te kijken op de groene Plantage. De bouwheer van Nieuwe Herengracht 99, Jacob de Granada, bezat een suikerrietplantage in Suriname, hetgeen wellicht verklaart dat hij het uitzicht op de Plantage zodanig waardeerde dat hij de zaal op deze locatie liet aanleggen. Zeer uniek is het spectaculaire laat-17de-eeuwse stucplafond, rijk gedecoreerd met acanthusbladeren, arabesken en putti. Het is misschien wel het vroegste nog bestaande figuratieve stucwerkplafond van Amsterdam (vergelijk Kloveniersburgwal 31 uit 1709, dat tot voorheen als het vroegste plafond gold).
In 1873 werd het pand gerestaureerd door Pierre Cuypers. Hij wijzigde het balkon van de voorgevel uit de bouwtijd, waarachter zich de zaal bevindt, in een erker. Hij veranderde echter niets aan de monumentale hal achter de ingang, met rijke stucdecoraties in Lodewijk XIV-stijl uit het begin van de 18de eeuw. Ook de zaal werd gerespecteerd. Alleen de roodmarmeren schouw en de koperen kroon dateren uit deze periode. Wel is de kleurstelling 19de-eeuws.
De zaal bevatte vijf beschilderde behangsels van Jan Weenix (1640-1719) uit 1697. Weenix staat bekend als één van de beste stillevenschilders. Zijn beroemdste werken schilderde hij omstreeks deze tijd. De behangsels werden in 1922 gekocht door de Californische krantenmagneet William Randolph Hearst die de behangsels aanbracht in Hearst Castle (gebouwd in 1919, in San Simeon, halverwege Los Angeles en San Francisco). Na diens faillissement in 1929 raakten de behangsels verspreid. Twee schilderingen kwamen terecht in Hotel Carlyle in New York, één hangt in de National Galleries of Scotland in Edinburgh en één in de Allen Memorial Art Museum in Oberlin, Ohio. Van het vijfde behangsel is de huidige verblijfplaats onbekend.
In de 18de eeuw werd het huis bewoond door Isaac de Pinto (1717-1787), een zoon van David de Pinto die het zgn. Hof van Belmonte (Herengracht 586) bewoonde. Dat huis werd in 1741 door de broers Isaac en Aron verkocht. Isaac woonde van 1752 tot 1762 op Nieuwe Herengracht 99. Hij gaf Jacob de Wit de opdracht een allegorie op de zeevaart voor zijn bibliotheek, tussen twee deuren naar de tuinkamer, te schilderen. Het schilderij heeft een voor de streng katholieke De Wit ongebruikelijk naakt. De bovenste figuur is een personificatie van de Waarheid. Zij is naakt afgebeeld omdat zij niets te verbergen heeft maar haar draperie geeft aan men haar nooit volledig zal kennen. De Wijsheid is weergegeven als de godheid Pallas Athene. Op de rug gezien staat de Geschiedenis. Op aanwijzing van de Waarheid en de Wijsheid tekent zij de herinneringen op voor het nageslacht. Midden onder is in een medaillon een portret van de Egyptische koning Ptolemeus II Philadelphus afgebeeld, de bezitter van een van de beroemdste bibliotheken van de klassieke oudheid. Het schilderij bevindt zich tegenwoordig in het depot van het Amsterdam Museum. Jacob de Wit was de belangrijkste Amsterdamse decoratieschilder van de 18de eeuw. Hij vervaardigde wand- en plafondschilderingen in vele grachtenhuizen. In zijn laatste levensjaar schilderde hij deze allegorische voorstelling voor het huis van Isaac de Pinto aan de Nieuwe Herengracht 99.
Een plafondschildering toegeschreven aan Nicolaas Verkolje (1673-1746), een groot doek van 3,8 bij 5,2 m, aangebracht vóór 1746 in de voorkamer op de beletage, bevindt zich sinds 1922 niet meer in dit grachtenhuis. De opdrachtgever was stadssecretaris Joan Thierry de jonge (1698-1772) die in de periode 1734-1747) in dit pand woonde. De huidige verblijfplaats is Herengracht 609.
Gebruikte literatuur:
- Koen Kleijn, Ernest Kurpershoek, Shinji Otani. De grachten van Amsterdam. 400 jaar bouwen, wonen, werken en leven. Bussum, 2013: p. 413
- Coert Peter Krabbe. 'Een Amsterdams huis met een joods accent. Een korte (bouw)geschiedenis van Nieuwe Herengracht 99'. Binnenstad 261 (nov./dec. 2013)
- Taco Tichelaar. 'Nieuwe Herengracht 99'. Zie: http://tacotichelaar.nl/NieuweHerengracht99-36.html.
- Pieter Vlaardingerbroek. Adriaan Dortsman 1635-1682. De ideale gracht. Zwolle, 2013: p. 12
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1932
Adres: Nieuwe Herengracht 99
Adressen: Nieuwe Herengracht 99
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Fors huis met rechts aangebouwde lagere travee (XVIIIa). Gevel met middenrisaliet en zijlisenen, onder rijk versierde verhoogde lijst. Zandstenen hoofdverdieping waarboven (XIX B tot erker verbouwd) balcon. Gesneden deur en stoepleuningen empire. 6 stoeppalen.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2018