Amsterdam Monumentenstad

Nieuwe Herengracht 33

Adres: Nieuwe Herengracht 33
Oud adres: (Korte Joden Herengracht) V294, wijk 15, klein nr. 17, kadaster H1564, verponding 4904
Postcode: 1011RM
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Klokgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 2de helft 17de eeuw, 1794

(14 afbeeldingen)

Nieuwe Herengracht 33

Het woonhuis is gebouwd in de Vierde Uitleg van 1662 en behoort tot de oorspronkelijke bebouwing van deze stadsuitleg. Het bovenste gedeelte van deze 17de-eeuwse halsgevel met lisenen (pilasters zonder kapitelen) is nog het meest authentiek: de raamverdeling is daar nog 17de-eeuws. Daaronder zijn de ramen in de 18de eeuw gewijzigd, waardoor ook de lisenen kwamen te vervallen. Het huis werd in 1794 verworven door de Sefardische vereniging Mishenet Zekeniem (opgericht in 1750) als tehuis voor behoeftige oude Joodse mannen ter vervanging van het tehuis in de Weesperstraat 33. Er konden minimaal tien mannen verzorgd worden, zodat er minjan gemaakt kon worden: voldoende mannen om een dienst te kunnen houden. Mogelijk is bij de verhuizing in 1794 ook de gevel veranderd. Achter de vier vensters op de 2de verdieping kwam een huissynagoge. In de vloer van de zolderverdieping daarboven werd een opening gemaakt waardoor een galerij ontstond, ondersteund door zes houten pilaren in de huissynagoge op de 2de verdieping. (Dit is de in Amsterdam gebruikelijke wijze voor het maken van een huiskerk, zie ook OZ Voorburgwal 40.) Voor Sefardische vrouwen kwam er een onderkomen in Amstel 53 hier vlakbij.

Met de verplaatsing van het tehuis naar dit pand verhuisden niet meteen de twee gevelstenen (eigenlijk tekststenen) mee. Dat gebeurde pas in 1932 toen het pand aan de Weesperstraat werd gesloopt. De tekststenen werden door het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap uitgenomen en herplaatst aan de Nieuwe Herengracht. De ene steen is een cartouche in Rococo-stijl en toont Hebreeuwse letters ('Mishenet Zekeniem' oftewel 'Zorg voor ouden'), de andere steen bevat een Nederlandse tekst: "Des hemels gunst bestraalt en zegend en behoed die de oudbejaarde lien staag onderhoud en voed".

In de oorlog woonden er ook echtparen. In februari 1943 werden de bejaarde bewoners door de Duitse bezetter weggevoerd en kort daarna de teksten op de beide gevelstenen door weghakken onleesbaar gemaakt. Daardoor herinnerde niets meer aan de Joodse geschiedenis van dit huis. In 1948 werd het huis gehuurd door het Amsterdams Studenten Corps en is sindsdien een studentenhuis.

Bij inspectie van de beide stenen door de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen (VVAG) in 1995 bleek dat onder de cementlaag de contouren van de letters nog duidelijk 'leesbaar' waren en gereconstrueerd konden worden. Op 4 mei 1995 werden de herstelde stenen door het gemeenteraadslid Annemarie Grewel onthuld.

Inwendig verrast het pand door enkele sporen van het Joodse bejaardentehuis: de houten pilaren van de voormalige huissynagoge zijn nog aanwezig en ook een loofhut: een aanbouw aan de achterzijde met een dak dat geopend kan worden. In deze zgn. soekot konden de bewoners de maaltijd gebruiken in de open lucht tijdens het loofhuttenfeest.

Gebruikte literatuur:

• Jaarverslag van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap 1932: p. 19
• Website van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1923
Adres: Nieuwe Herengracht 33
Adressen: Nieuwe Herengracht 33
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel met lisenen (XVII B, op top en zolderverdieping na geheel verbouwd XVIIIc). Twee siergevelstenen (XVIIIc). Deuromlijsting XIX A ?

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]