Herengracht 619 
Salus huic domui
Huisnaam: Salus huic domui
Adres: Herengracht 619
Oud adres: Y236, wijk 60, klein nr. 6, kadaster I678, verponding 5586
Postcode: 1017CE
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Strakke Stijl
Bouwjaar: 1667-1669, 19de eeuw
Architect: Adriaan Dortsman
Opdrachtgever: Jan Six I (1618-1700)
(7 afbeeldingen)
Zeer sobere lijstgevel (drie ramen), geblokte zijlisenen, in de 19de eeuw gewijzigd: rechte lijst en deuromlijsting met spreuk aangebracht, dubbele stoep, oorspronkelijk bebouwing.
Dit 17de-eeuwse dubbel huis is in de 19de eeuw gewijzigd, o.a. door het aanbrengen van een eenvoudige rechte kroonlijst en een nieuwe deuromlijsting. Het 17de-eeuwse huis, dat in de kern nog bestaat, is oorspronkelijke bebouwing: het eerste huis op deze locatie gebouwd in de Vierde Uitleg van 1663. Het was een reusachtig groot pand dat niet alleen in de breedte maar ook in de diepte was gebouwd met meerdere kappen achter elkaar (zie de tekening van Jan van Call). De bouwheer was Jan Six (1618-1700), kleinzoon van een Waalse immigrant, die in 1691 één maal burgemeester werd en beschermheer van verschillende kunstenaars, onder wie Rembrandt en Joost van den Vondel. Six was getrouwd met Margaretha Tulp (1634-1709), dochter van dr. Nicolaes Tulp (1593-1674), die vier keer burgemeester was (1654, 1656, 1666 en 1671) en vooral bekend is van de Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp van Rembrandt (1632). Zijn zoon was Jan Six II (Herengracht 495).
Jan Six was een voorbeeld van een regent die de oude stad verliet (Kloveniersburgwal 103) en zich in de nieuwe grachtengordel vestigde. Hij liet zijn huis aan de Herengracht ontwerpen door Adriaan Dortsman (1635-1682), een architect die waarschijnlijk belangrijke opdrachten als de Nieuwe Lutherse Kerk aan zijn belangrijke beschermheer te danken had. Jan Six lijkt de spil geweest te zijn van een groep Amsterdammers van Waalse afkomst die in nieuwe vormen liet bouwen. Six en Dortsman waren ook buren: de architect kreeg de kans naast het huis van Six een heel blok woonhuizen te ontwerpen waarvan hij er zelf één bewoonde: Herengracht 625. Het niet uitgevoerde ontwerp dat Dortsman maakte voor het huis van Six is zeer monumentaal: hij paste niet vijf maar drie vensterassen toe waardoor de gevel een geslotenheid en voornaamheid krijgt. De gevel is exact een vierkant, terwijl de kap vanaf de straat nauwelijks is te zien. De bewerkte en van beeldhouwwerk voorziene ingangspartij is de enige versiering. Het is het oudst bekende ontwerp van Dortsman. De 'strakke stijl' van Dortsman werd eind zeventiende eeuw populair en is bij meerdere grachtenhuizen toegepast. Het belangrijkste kenmerk van deze laatste fase van het Hollands Classicisme, is dat het gebruik van de klassieke orden tot een minimum werd beperkt. De nadruk ligt niet op de klassieke ornamenten, maar op de gevelverhoudingen. Alhoewel het ontwerp van Dortsman niet is uitgevoerd, lijkt het werkelijk gebouwde huis van Six (zie de tekening in het Grachtenboek) er veel op, zij het dat voor een meer traditionele opzet is gekozen. Het was de bedoeling het pand te voorzien van een balkon, maar ook dat is niet doorgegaan.
Jan Six was bevriend met Rembrandt die hem in 1654 vereeuwigde in een expressief portret, een schilderij dat nog steeds in het bezit van de familie Six is. Rond 1655 moet deze vriendschap, om onbekende redenen, zijn bekoeld. Jan Six liet het portret van Margaretha Tulp maken door Rembrandts rivaal Govert Flinck. Jan Six was een kunstliefhebber en -verzamelaar. Na zijn dood, in 1702, werd de enorm grote kunstcollectie, niet minder dan 150 schilderijen, 57 boeken met tekeningen, 55 beeldhouwwerken en 91 curiosa, geveild.
Gebruikte literatuur:
- Dr. M. G. de Boer. 'Vergeten leden van een bekend geslacht'. Jaarboek Amstelodamum 42 (1948): p. 10-34
- I.H. van Eeghen. 'Adriaan Dortsman en Jan Six.' Maandblad Amstelodamum 57 (1970): p. 152-159
- I.H. van Eeghen. 'De familie Six en Rembrandts portretten'. Maandblad Amstelodamum 58 (1971): p. 112-116
- A.A. Kok. Amsterdamsche Woonhuizen. Amsterdam, 1943: 114-125
- W. Kuyper. Dutch Classicist Architecture. Delft 1980: p. 174-177
- Drs. George J. Möller. 'Het album Pandora van Jan Six (1618-1700)'. Jaarboek Amstelodamum 76 (1984): p. 69-101
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 52, 166
- Pieter Vlaardingerbroek. 'Adriaan Dortsman en Jan Six. Architectuur en interieurs van Dortsman aan de hand van Herengracht 619.' Bulletin KNOB 95, 1996-5: p. 149-169
- Pieter Vlaardingerbroek. Adriaan Dortsman 1635-1682. De ideale gracht. Zwolle, 2013: p. 13, 23
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 418-419, 434-435
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1691
Adres: Herengracht 619
Adressen: Herengracht 619
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel van 3 traveeën, voorzien van geblokte hoeklisenen (XVII B), onder rechte lijst (midden XIX). Deuromlijsting (midden XIX).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2020