Herengracht 440 
Adres: Herengracht 440
Oud adres: X441, wijk 56, klein nr. 540, kadaster I932, verponding 3078
Postcode: 1017BZ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1671
Opdrachtgever: Mr Jacob de Vogelaer (1671)
Bewoners: Nicolaes Witsen (1641-1717)
(12 afbeeldingen)
17de-eeuws drie-raams dubbel huis (wijkt af), top gewijzigd, veel aan verbouwd maar dubbele stoep en fraaie deuromlijsting nog aanwezig. Het stoephek dateert uit het einde van de 18de eeuw, de lantaarns zijn 19de-eeuws.
In dit huis woonden verschillende burgemeesters, zoals mr. Nicolaas Witsen (tot 1717), mr. Pieter van de Poll (1748) en mr Jan van de Poll Pietersz (1768). Nicolaes Witsen (1641-1717) was een cartograaf, verzamelaar, schrijver en diplomaat. Tussen 1682 en 1706 was hij 13 keer burgemeester van Amsterdam. Hij was een telg uit de familie Witsen. Dankzij zijn hoge positie kon hij een aantal zeer grote onderzoeken op touw zetten. Deze waren vooral gericht op het stimuleren van de handel overzee. Aan zijn boeken en kaarten die hieruit voortvloeiden bleef hij zijn leven lang werken. In 1664 en 1665 reisde Nicolaes door Rusland, samen met Jacob Boreel. Witsen publiceerde in 1690, vijfentwintig jaar na zijn reis naar Moskou, de eerste kaart van Siberië en het commentaarboek Noord en Oost Tartaryen, waarin hij Siberië en de omringende landen beschreef (1692/1705). Dit was de eerste diepgravende Nederlandse studie over Rusland uit die tijd. Witsen was een verwoed verzamelaar van rariteiten in zijn kunst- en rariteitenkabinet. Witsen had in zijn huis, Herengracht 440, een belangrijke collectie schelpen, koralen, dierpreparaten, insecten, edelstenen, munten, bodemvondsten, schilderijen, beelden, wapens, porselein, lakwerk, boeken en tekeningen bijeengebracht. In 1697 kwam Peter de Grote naar Holland, middenin de ambtsperiode van Witsen als burgemeester. De Russische tsaar, die toen nog jong was en in de leer was op een scheepswerf, kwam ook regelmatig op bezoek bij Witsen. Hij logeerde toen in het OZ Herenlogement.
Van het rijke interieur dat het huis ooit gehad heeft is niets meer in situ aanwezig. Zo was er een zolderstuk van Jacob de Wit (1695-1754) uit 1750, voorstellende "Apollo en de vier seizoenen". Dat is één van de laatste werken van Jacob de Wit en was gemaakt in opdracht van Pieter van de Poll. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het naar Duitsland getransporteerd, maar na de oorlog keerde het plafondstuk naar Nederland terug. In 2000, na de restauratie van Herengracht 366, is het plafondstuk aldaar in de achterkamer geplaatst. Bij het plafondstuk behoorden ook enkele bovendeurstukjes, die eveneens te zien zijn in Herengracht 366.
Gebruikte literatuur:
- J.B.L. De Balbian Verster. 'De bocht van de Herengracht'. Jaarboek Amstelodamum 27 (1930): p. 179-260
- A. Staring. Jacob de Wit 1695–1754. Amsterdam 1958: p. 89, 155-156
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1849
Adres: Herengracht 440
Adressen: Herengracht 440 A B C D E
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel van 3 vensterassen (XVII B) onder rechte lijst met attiek. Vensters hoofdverdieping en zandstenen deuromlijsting XVIII ? Twee gevellantaarns (XIX).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2024