Amsterdam Monumentenstad

Door de herbouw van de stoep in 2001 is het oude gevelbeeld hersteld

Adres: Herengracht 436
Oud adres: X439, wijk 56, klein nr. 538, kadaster I930, verponding 3076
Postcode: 1017BZ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1672, 1710, 1723, 1895
Opdrachtgever: Diederick de Vlaming van Oudtshoorn (1672), Godefricus Franciscus Cromhout (1723)
Restauratie: 2001

(41 afbeeldingen)

Herengracht 436

Erven 37 en 38, elk 26 voet breed, van park B in de Vierde Uitleg, werden in 1668 gekocht door Diederick de Vlaming van Oudtshoorn, vrijheer van Westerdijkshorn (ca. 1620-1681). Het dubbele huis dat hij liet bouwen, was pas in 1672 gereed. Aan de Keizersgracht kwam zijn stalgebouw te staan. Hij was kapitein van de burgerij en wordt in 1681 schepen. In hetzelfde jaar komt hij te overlijden. De weduwe Geertruyd Hooft (1633-1709), dochter van Jacob Willemsz Hooft, blijft er wonen, ook na haar tweede huwelijk in 1682 met de paardenhandelaar mr. Jacobus Rotgans (1633-1690).

Haar erfgenamen verkopen het complex in 1709 aan Cornelia Barchman Wuytiers (1657-1718), weduwe van de katholieke koopman Cornelis Blesen (1640-vóór 1682), die in het huis gaat wonen. Zij liet het bakstenen attiek vervangen door een barokke beëindiging met opzetstuk met een alliantiewapen (Blesen-Wuytiers). Het huis wordt geërfd door haar dochter Johanna Elisabeth Blesen (1680-1738), regentes van het R.K. Maagdenhuis, die er sinds 1719 woont met haar man Godefridus Franciscus Cromhout, heer van de Werve (1695-1764), waarmee zij in 1717 was gehuwd. Zij hebben geen kinderen waardoor het huis na haar overlijden overgaat naar een neef, Amoldus Petrus Blesen, die het huis aan Cromhout verhuurt. Na de dood van Arnoldus komt het huis aan diens dochter Maria (1728-1790), regentes van het R.K. Jongensweeshuis, sinds 1751 de vrouw van Denys Adriaan Roest van Alkemade (1715-1791) (Herengracht 156). Zij woonden er tot 1781.

Cromhout heeft een grote stempel op het huis gedrukt. De gevel van dit grachtenhuis dateert grotendeels nog uit de 17de eeuw en ook het attiek uit 1710 is nog aanwezig (zij het dat de wapens Blesen-Wuytiers zijn vervangen door Cromhout-Blesen). Cromhout liet wel een nieuw hekwerk maken voor het balkon en het interieur vernieuwen. Het 17de-eeuwse voorhuis, achter de ingang op de beletage, werd herschapen in een prachtige hal met rijk stucwerk aan de wanden en plafond. De hoeken van de hal werden afgeschuind met kariatiden en atlanten die als het ware het plafond ondersteunen en die de vier elementen vertegenwoordigen: Neptunus (water), Cybele (aarde), Mercurius (lucht) en Proserpina (vuur). Het is de eerste keer dat in ons land atlanten-figuren werden aangebracht in het interieur. Daartussen werden op drie zijden van de wanden bovendeurstukken aangebracht die de vier seizoenen weergeven: winter, lente en herfst/zomer. Ook werden er in vier medaillons antieke koppen aangebracht. Aan het plafond verscheen rijk stucwerk met een drietal voorstellingen: de Milddadigheid met drie putti, de Moederliefde met een moeder met een kindje aan de borst en de Godsvrucht en ouderliefde met een ooievaar en twee putti (een verwijzing naar de liefdadigheid van de opdrachtgeefster die regentes van het Maagdenhuis is). Pieter Fischer heeft aangetoond dat het stucwerk, dat in opdracht van G.F. Cromhout werd aangebracht, van de hand van Ignatius van Logteren is en gedateerd moet worden op 1723.

Toen in 1895 de dubbele stoep verdween en de ingang werd verplaatst naar de begane grond, had ook de hal plaats kunnen maken voor een nieuw interieur, bijvoorbeeld door één van de voorkamers te vergroten, maar dit gebeurde niet: de prachtige hal met stucwerk bleef behouden, ondanks het feit dat van de deur een raam werd gemaakt. Om die reden was het toe te juichen en gemakkelijk te realiseren om de dubbele stoep te reconstrueren. Dat gebeurde in 2001. Daardoor is de hal weer te ervaren zoals dat vóór 1895 het geval is geweest.

Voorstudie voor een plafond door Jacob de Wit in 1719

Godefridus Franciscus Cromhout (1695-1764) liet voor dit huis door de belangrijke 18de-eeuwse kunstenaar Jacob de Wit (1695-1754) beschilderingen maken, maar die zijn helaas niet langer aanwezig in Herengracht 436: vijf stukken voor het plafond van de zaal, één voor de schoorsteen en één voor het plafond van de uitbouw die in 1719 werd gebouwd. Er is een voorstudie uit 1719 bekend van het plafondstuk voor de uitbouw van de zaal, voorstellende De Twist, met vleermuisvleugels, een twistappel en een blaasbalg, verdreven door de Deugd.

Cromhout beschikte in zijn huis ook nog over een huiskapel. In 1724 betaalde hij Jacob de Wit voor een altaarstuk voor zijn huiskapel.

Gebruikte literatuur:

• J.B.L. De Balbian Verster. 'De bocht van de Herengracht'. Jaarboek Amstelodamum 27 (1930): p. 179-260
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren, Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan de Rijn, 2005: p. 178-183
• Carla Rogge. 'Over stucwerk in Amsterdamse grachtenhuizen (V) - De gang van Herengracht 436.' Binnenstad 119 (maart 1999)
• Walther Schoonenberg. 'Herengracht 436. Stoep hersteld op de Herengracht.' Binnenstad 191 (dec. 2001)
• Hans Tulleners. De Gouden Bocht. 21 monumenten aan de Amsterdamse Herengracht. Open Monumentendag 1989. Amsterdam, 1989: p. 55

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10641
Functie: Plafondschildering
Jaartal: 17B; verbouwd 1895
Bouwstijl: Classicistisch

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1847
Adres: Herengracht 436
Adressen: Herengracht 436
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel van 3 traveeën (in de kern XVII B ?, verder XVIIIa, verbouwd 1895/96) met zandstenen hoeklisenen, zandstenen lijst met attiek en dito ingangspartij met balcon.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]