Amsterdam Monumentenstad

Amstel 218 tijdens de restauratie in 2011.

Huisnaam: Museum Six
Adres: Amstel 218
Oud adres: Y115, wijk 60, klein nr. 64, kadaster I1274, verponding 6095
Postcode: 1017AJ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1668, 1727
Opdrachtgever: Jan de Blocq (1668), Jacob Schols (1727)
Bewoners: 1668-1675: Jan de Blocq, 1675-1686: Coenraad van Beuningen (1622-1693), na 1727: Jacob Schols en Maria Teyler

[Stichting Amstel 218]

(32 afbeeldingen)

Amstel 218 tijdens de restauratie in 2011.

In 1668 bouwde afslager Jan de Blocq een vijf raams-breed huis aan de Amstel, het huidige Amstel 218. Aanvankelijk De Blocq in het door het gebouwde woonhuis aan de Amstel, maar in 1675 woont hij op de Herengracht. De beroemdste bewoner van het huis is Coenraad van Beuningen (1622-1693), zes keer burgemeester (1669, 1672, 1680, 1681, 1683 en 1684) en sinds 1681 bewindhebber bij de VOC. Hij is vooral actief geweest als diplomaat. Hij was gezant van de Staten in Engeland, Denemarken, Zweden en Frankrijk en genoot groot aanzien. In 1686 verhuist hij naar het buurpand, Amstel 216.

Op 7 november 1726 koopt de doopsgezinde koopman Jacob Schols, die in 1716 Maria Teyler huwde, het huis. In 1727 laat hij een een nieuwe, hogere gevel van baksteen optrekken met een sober en deftig karakter. Niet de top, maar de ingangspartij krijgt alle nadruk: een dubbele stoep en een deur- en raamomlijsting die er zo uitspringt dat de suggestie van een middenrisaliet wordt opgeroepen. De deuromlijsting is schatplichtig aan de een jaar eerder tot stand gekomen ingangspartij van Herengracht 520, waar eveneens sprake is van een breed getoogde omlijsting. De maker is net als bij Herengracht 520 niet bekend, maar het lijkt volgens Fischer dezelfde ambachtsman te zijn geweest, ook al is het werk rijker en sculpturaler uitgevoerd. Ook het rijk gesneden bovenlicht overtreft dat van Herengracht 520. De verbouwing van 1727 betekende ook een vergroting van het woonhuis met een extra verdieping waardoor het hoogteverschil met het buurpand werd verminderd.

Dat Amstel 218 een navolging is van Herengracht 520 blijkt ook uit het interieur. De gang met stucwerk lijkt veel op die van dat pand. Ook hier zijn er twee stucbeelden: Venus en Neptunus beelden de handel uit. Kenmerkend voor de hand van Jan van Logteren zijn volgens Fischer de ogen, maar ook de musculatuur en de trillende dynamiek. Let ook op de gezichtsuitdrukking, de schelp op het hoofd van Venus, de koralen in haar hand en de dieren aan hun voeten: een dolfijn bij Neptunus en een grote vis bij Venus. De Marot-siervaas in het trappenhuis lijkt op de vazen in het trappenhuis van Herengracht 520. Een nieuw interieurelement dat we in dat pand nog niet zagen, is hier voor het eerst aanwezig: twee grote figuratieve stucplafonds. Ze tonen personificaties van de vier elementen, op het ene reliëf staan aarde en lucht, op het andere water en vuur. Vernieuwend zijn ook de desses-de-portes (bovendeurstukken) die de vier seizoenen uitbeelden, niet door het onderwerp op zich, maar door de wijze waarop: niet putti maar vazen met bloemen en vruchten verbeelden de jaargetijden (tegen de wijzers van de klok in). De boeketten hebben de hand van Jan. In de linkervoor- en -achterkamer zijn ook nog stucplafonds uit de bouwtijd nog aanwezig, maar die zijn niet figuratief maar louter ornamenteel. Ze zijn in de 19de eeuw geschilderd waardoor het subtiele licht-donker spel is verstoord.

In 1817 werd het huis gekocht en daarna bewoond door hoogleraar Gerardus Vrolik (1775-1859), commissaris van de Hortus Botanicus. Hij had in het huis een collectie van medische en zoölogische objecten, het Museum Vrolikianum. Zijn zoon Willem Vrolik (1801-1863) werd eveneens hoogleraar.

Het huis wordt het Six-huis genoemd omdat de beroemde familie Six (bekend van ondermeer de prenten en het schilderij van burgemeester Jan Six door Rembrandt, zie Herengracht 619) van het pand Herengracht 509, dat in 1915 werd gesloopt voor de verbreding van de Vijzelstraat, naar dit pand verhuisde. Het pand is nog steeds in eigendom van de familie Six. Via het Rijksmuseum worden rondleidingen georganiseerd.

Gebruikte literatuur:

• Pieter J.H. van Bree en Willy Welman. ‘Een leeuw van Lodewijk Napoleon’. Maandblad Amstelodamum 83 (1996): p. 179-184
• H. van Eeghen. 'Adriaan Dortsman en Jan Six.' Maandblad Amstelodamum 57 (1970): p. 152-159
• H. van Eeghen. 'De huizen van Coenraad van Beuningen.' Maandblad Amstelodamum 58 (1971): p. 98-108
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan de Rijn, 2005: p. 217-222
• J.H. Kruizinga. 'Willem Vrolik'. Ons Amsterdam 15 (1963): p. 354-359
• J. Vriese. 'Snijramen'. Ons Amsterdam 10 (1958): p. 215-218

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 230
Adres: Amstel 218
Adressen: Amstel 218
Inschrijvingsdatum: 26-03-1970
Redengevende omschrijving: Museum Six. Dubbelhuis (1662/68, verbouwd XVIIIb), met gave gevel (XVIIIb) onder rechte lijst met consoles en twee dakkapellen en een schilddak met twee schoorstenen. Gebeeldhouwde dubbele stoep, acht flesbalusters, ingangspartij, deur en snijraam uit bouwtijd. Goede latere roedenverdeling. Stucgang en -trappenhuis; van elders overgebrachte interieurs, o.a. Lod XVI voorkamer.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]