Zandhoek 13 
Adres: Zandhoek 13
Oud adres: VV61, wijk 53, klein nr. 14, kadaster D500, verponding 1814
Postcode: 1013KT
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Klokgevel
Bouwjaar: 1646/1647, 18de eeuw?
Eigendom: Stadsherstel 1957
Restauratie: 1959, 1995
(8 afbeeldingen)
In de kern 17de-eeuws pand met een 18de- of 19de-eeuwse rollagenklok. Eerste restauratie van Stadsherstel (in 1959).
Met de Derde Uitleg werd niet alleen de grachtengordel en de Jordaan aangelegd, maar ook de westelijke eilanden, drie kunstmatig aangelegde eilanden. Het Bickerseiland, was in 1612 vernoemd naar de machtige koopman Jan Bicker, het Prinseneiland naar de Prins van Oranje en het Realeneiland naar een andere machtige koopman, Reynier Reael. De Bickers en Reaelen waren regenten die zichzelf niet minder belangrijk vonden dan de stadhouder van Holland. Op de eilanden ontstond een havenkwartier bestaande uit pakhuizen, scheepswerven en industrieën die met de scheepvaart waren verbonden zoals de teerproductie.
Reynier Reael gaf in 1645 opdracht tot de bouw van een rij schippershuizen op de kade van het IJ, die toen de Santmarckt heette vanwege het lossen van zandschepen op deze kade. Pas later werd de naam veranderd in de Zandhoek. Oorspronkelijk hadden deze woonhuizen een eenvoudige trapgevel. Het waren eenvoudige maar goed gebouwde woonhuizen, waarvan de kelders en bovenverdiepingen apart werden verhuurd. In de 18de en 19de eeuw werden diverse huizen naar de mode van de tijd verbouwd.
In de 19de eeuw werden de panden aan de Zandhoek slecht onderhouden, waardoor ze in verval raakten. Door overbevolking werden de huizen uitgewoond. Rond 1940 worden de 13 huizen aan de Zandhoek onbewoonbaar verklaard. Dat kwam sigarettenfabriek British Tabacco Company (Batco) goed uit, want die wou op het Realeneiland uitbreiden. Net op tijd kon men in 1943 de sloop voorkomen door de panden op de monumentenlijst te plaatsen. Na de oorlog stonden de panden er verwaarloosd en vervallen bij, geen uitzondering in het naoorlogse Amsterdam. Als een experiment van de monumentenzorg werd de hele rij huizen opgeknapt en opnieuw bewoonbaar gemaakt door verschillende restaurerende instellingen onder begeleiding van het in 1953 opgerichte Bureau Monumentenzorg. De Vereniging Hendrick de Keyser restaureerde Zandhoek 4 in 1954. Stadsherstel, opgericht in 1956, volgde met de restauratie van Zandhoek 13 in 1959. Het was de eerste restauratie van Stadsherstel. Diogenes volgde met de restauratie van Zandhoek 10 in 1964. De andere panden werden door particulieren gerestaureerd, zoals Zandhoek 5 door aannemer Wouters. De algehele aanpak voor de gehele wand werd een voorbeeld voor de restauratie van de Amsterdamse binnenstad in de jaren zestig en zeventig.
Gebruikte literatuur:
- Geurt Brinkgreve. 'Zandhoek - Geschiedenisles'. Binnenstad 162 (februari 1997)
- I.H. v. E. 'De Zandhoek'. Maandblad Amstelodamum 42 (1955): p. 2-5
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6496
Adres: Zandhoek 13
Adressen: Zandhoek 13 A B
Inschrijvingsdatum: 27-10-1970
Redengevende omschrijving: In de kern 17e eeuws huis met gevel, (XVIII) onder klokvormige rollagentop.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2024
