Prins Hendrikkade 142 
College Zeemanshoop
Huisnaam: College Zeemanshoop
Adres: Prins Hendrikkade 142
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1730, 1828
Architect: Tieleman Franciscus Suys (1828)
Opdrachtgever: Jan Agges Scholten (1730), College Zeemanshoop (1828)
(11 afbeeldingen)
Vierraams-brede gepleisterde lijstgevel uit 1828 naar ontwerp van Tieleman Franciscus Suys (met een rijk gebeeldhouwde kroonlijst met consoles in Lodewijk XIV-stijl uit 1730). Onderpui, deurpartij en balkon zijn nog uit 1828.
In 1828 werd ten behoeve van College Zeemanshoop een 18de-eeuws koopmanshuis aan de Buitenkant (sinds 1879 de Prins Hendrikkade) verbouwd in een sociëteitsgebouw naar ontwerp van de neoclassicistische architect Tieleman Franciscus Suys (1783-1861). Suys was een belangrijke vertegenwoordiger van de neoclassicistische bouwkunst zowel in België als in Nederland. Zijn belangrijkste schepping is de Mozes en Aäronkerk. Het ontwerp van Suys is niet geheel uitgevoerd: de kroonlijst in Lodewijk XIV-stijl van het 18de-eeuwse koopmanshuis werd gehandhaafd.
Het College Zeemanshoop bood zeevarenden een ontmoetingsplek aan wal en verzorgde uitkeringen voor weduwen, wezen en invaliden. Boven de voordeur kwam een anker, symbool van de hoop. Architect T.F.Suys ontwierp een grote sociëteitszaal met een verhoogd plafond en een balkon vanwaar uit de kapiteins konden uitkijken over het IJ. Tussen het voor- en achterhuis kwam een monumentale trap, die in de laatste verbouwing weer plaats gemaakt heeft voor een vide.
In 1864 verhuisde het College Zeemanshoop naar de Dam en kwam er een school in het pand. Van de grote sociëteitszaal werden vier klaslokalen gemaakt. In 1931 verdwenen de schotten tussen de klaslokalen weer. De Amsterdamse afdeling van de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) nam zijn intrek in het pand dat voortaan gebouw Het Anker heette. In 1969 vestigde Meditatiecentrum De Kosmos zich in het pand. Het werd het spirituele en new age centrum van Nederland. In 2008 werd het gebouw onder handen genomen door architecten De Nieuwe Generatie en werd daarna De Appel Arts Centre.
Het sociëteitsgebouw is in de kern een 18de-eeuws woonhuis. Het pand werd in 1730 gebouwd in opdracht van Jan Agges Scholten, Heer van Aschat (1690-1772), een vermogend tabaksfabrikant. In 1751 werd hij bewindhebber van de VOC. Scholten was een fervent aanhanger van de Oranjes en in 1748 benoemde Willem IV hem in het stadsbestuur van Amsterdam. Van de oorspronkelijke inrichting is de marmeren gang over en op zolder een hijswiel. Echter, een belangrijk interieur, de zgn. Groene Kamer uit ca. 1732, maakte sinds 1899 deel uit van het gemeentelijk bezit en was één van de stijlkamers (de rechter-achterkamer) tentoongesteld in het Stedelijk Museum. Vanaf 1975 was het interieur opgeslagen in het depot van het Amsterdam Museum. De zaal (op de beletage, aan de achterzijde) heeft een interieur in Lodewijk XIV-stijl, bestaande uit een groene betimmering, een stucplafond, een rood/grijze marmeren schouw en enkele grisailles van Jacob de Wit, waaronder een schoorsteenstukje. Bijzonder aan het interieur is dat de houten betimmering tot aan het plafond doorloopt. In 2019 werd de schouw teruggeplaatst op de oorspronkelijke locatie, door Snoep en Vermeer in opdracht van de gemeente. Niet het originele schoorsteenstuk is teruggeplaatst, maar een geprinte kopie van het witje uit 1732. De kamer krijgt met de terugplaatsing van het belangrijkste en meest gedecoreerde element weer iets van de oude allure terug. De schouw en schouwstukje van de en-suite achterkamer (de linker-achterkamer) is sinds 1980 te zien in de zijkamer van Museum Willet-Holthuysen (Herengracht 605). Door de tussendeuren open te zetten stonden de spiegels tegenover elkaar, alsof het penantspiegels waren, en dat moet een mooi gezicht zijn geweest. Hopelijk worden de betimmeringen ook nog teruggeplaatst.
Gebruikte literatuur:
- Jaap Boonstra. 'Groene Kamer keert terug op de Prins Hendrikkade. Een historisch interieur uit de museumcollectie wordt herplaatst' (https://hart.amsterdam/nl/page/729239)
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 26-27
- Annemarie de Wildt. 'De vele levens van Prins Hendrikkade 142' (https://hart.amsterdam/nl/page/7313)
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4178
Adres: Prins Hendrikkade 142
Adressen: Prins Hendrikkade 142
Inschrijvingsdatum: 01-09-1970
Redengevende omschrijving: PAND met vierraamsgevel (XVIIIb, geheel verbouwd in 1828 door Tieleman Franciscus Suys) onder gebeeldhouwde rechte lijst met consoles, evenals de onderpui XVIIIb; deurpartij en balcon 1828.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2023