Nicolaas Witsenkade 38 
Adres: Nicolaas Witsenkade 38
Postcode: 1017ZT
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1889-1890
Architect: Ed. Cuypers
Opdrachtgever: David Sanders
(8 afbeeldingen)
Herenhuis op de hoek van de Pieter Pauwstraat op een rechthoekige plattegrond naar een ontwerp van Ed. Cuypers in Neo-Venetiaanse stijl, bestaat uit drie met kleurrijk metselwerk opgetrokken verdiepingen onder een ver uitstekend dak met consoles onder de overstek, rondboogvormige vensters met glas-in-lood bovenlichten, aan beide gevels een erker op zware consoles, onder de overstek beschilderde sjabloonornamenten. Naast het pand in de Pieter Pauwstraat ligt een tuin, van de straat afgesloten door een muur. (Eén van de 200 nieuwe Rijksmonumenten uit de periode 1850-1940, in 2001 op de monumentenlijst geplaatst.)
Dit herenhuis werd in opdracht van de Joodse diamanthandelaar David Sanders (Amsterdam 1861 - 1898) ontworpen door architect Ed. Cuypers in een bijzondere Neo-Venetiaanse stijl, die niet veel voorkomt in Amsterdam noch in het oeuvre van deze architect. Met een eerste etage als piano nobile (belle etage), waarmee de erkers corresponderen, en geschilderde decoraties onder de overhangende lijst zou het aan het Canal Grande niet misstaan (vergelijk Keizersgrachtkerk). De opdrachtgever overleed al op 36-jarige leeftijd, waarna zijn weduwe Natalia Spanjaard (Nanny, Borne 1865 - Auschwitz 1942) met hun kinderen in 1901 naar Den Haag verhuisde. De volgende bewoners waren winkelier Elias Jacob Loterijman (Utrecht 1849 - Amsterdam 1905) met zijn vrouw Henriette Frankfort en hun dochter Esther en vanaf 1910 winkelier Manus Wolf van Straten (Zaltbommel 1853 - ?) met zijn vrouw Flora Wiesbaden (Fulda 1859 - ?) en hun zoon Ernst Wilhelm. Vanaf 1917 woonde de handelaar Franz Herman Veth (Amsterdam 1863 - 1938) er, de eerste niet-Joodse bewoner, later gehuwd met Catariene Dorothea Sofie Lobschat (1870-1959). Vanaf 1939 was het huis in gebruik als kantoor, vanaf 1983 tot 2008 was het een bordeel (eerst sociëteit Eldorado, daarna Club Elegance). Daarna stond het huis een aantal jaren leeg, waarin het steeds verder verloederde. Het is inmiddels gerestaureerd.
Tijdens de bordeel-periode, in 2001, werd het pand aangewezen als beschermd rijksmonument, vanwege "de architectuurhistorische waarde als een gaaf gebleven voorbeeld van een laat 19de-eeuws woonhuis in een in Nederland zeldzaam toegepaste Neo-Venetiaanse stijl alsmede van belang in het oeuvre van Ed. Cuypers". Het was als één van de 200 belangrijkste voorbeelden van de jongere bouwkunst in Amsterdam uit de periode 1850-1940 geselecteerd.
Gebruikte literatuur:
- Carolus van Doornen. 'Een gondel in de Herengracht. Amsterdam en Venetië: een vergelijkend warenonderzoek'. Ons Amsterdam 61 (2009): p. 302-307
- Bert Gerlagh. 'Eduard Cuypers en Amsterdam, de eerste vijfentwintig jaren.' Jaarboek Amstelodamum 99 (2007): p. 134-191
- Walther Schoonenberg. 'De nieuwe Rijksmonumenten in de Amsterdamse binnenstad. De 'jongere bouwkunst' opnieuw bekeken'. Binnenstad 185 (november 2000)
- Bart Sorgedrager. 'Relaxrooms'. Ons Amsterdam 46 (1949): p. 249-251
- 020apps
MIP-nummer: 10893
Functie: Woonhuis
Architect: Cuypers, Ed.
Jaartal: 1890
Bouwstijl: Eclectisch met invloeden uit de Venetiaanse bouwkunst
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518436
Adres: Nicolaas Witsenkade 38
Adressen: Nicolaas Witsenkade 38
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Op de hoek van Nicolaas Witsenkade en Pieter Pauwstraat in 1889-90 tot stand gekomen HERENHUIS voor één gezin naar een ontwerp in Neo-Venetiaanse stijl van Ed. Cuypers in opdracht van D. Sanders.
Omschrijving. Op een nagenoeg rechthoekige plattegrond tot stand gekomen herenhuis bestaande uit drie bouwlagen onder een ver overstekend plat dak. Overstek gedragen door uit hout gesneden sierconsoles. Grote gesloten gevelvlakken uitgevoerd in gele baksteen op een hardstenen plint. Op de begane grond worden gebosseerde gevelvlakken slechts onderbroken door de flauw risalerende hoofdentree aan Nicolaas Witsenkade en naast elkaar geplaatste rondboogvormige vensteropeningen aan beide gevelzijden. De hoek van de begane grondverdieping is afgeschuind. De bel-etage met drie kamers-en-suite heeft aan beide gevels een erker op zware bewerkte consoles: aan de zijde van de Pieter Pauwstraat in het midden van een verder gesloten gevelvlak met een versiering van witgepleisterde blokjes; aan de zijde van de Nicolaas Witsenkade boven de entree met daarnaast (r) een rechtafgesloten venster met twee stijlen. De tweede verdieping is voorzien van gekoppelde rondboogvensters en verdiepte vlakken en heeft een beschildering van sjabloonornamenten in goud op een pastel-groene ondergrond. De verdiepingen worden gescheiden door witgepleisterde banden. Alle vensters zijn voorzien van glas-in-lood bovenlichten.
Aan de tuinzijde bevindt zich een serre met glas-in-lood in de bovenlichten. Het bovenliggend balkon heeft een deels uit hout en decoratief smeedijzere opgetrokken borstwering. De tuin wordt aan de straatzijde afgesloten door een eveneens uit gele baksteen opgetrokken muur met gepleisterde en geprofileerde waterlijst ter hoogte van de begane grondverdieping. Links in deze muur bevindt zich een rondboogvormige ingang naar de tuin.
Waardering. Herenhuis van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde als een gaaf gebleven voorbeeld van een laat 19de-eeuws woonhuis in een in Nederland zeldzaam toegepaste Neo-Venetiaanse stijl alsmede van belang in het oeuvre van Ed. Cuypers. Voorst van situationele waarde.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2021