Prinsengracht 263 
Anne Frank Huis
Huisnaam: Anne Frank Huis
Adres: Prinsengracht 263
Oud adres: LL355, wijk 42, klein nr. 367, kadaster E3694, verponding 2577
Postcode: 1016GV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1635, 1840±
Restauratie: 1962
(26 afbeeldingen)
Voorgevel uit ca. 1740, top 100 jaar later gewijzigd in een rechte lijstgevel. Voormalige woonhuis was in 1940 in gebruik als bedrijfsgebouw: kantoor en opslag. Beroemd vanwege het achterhuis, de schuilplaats van Anne Frank en familie tijdens de jaren 1942-1944.
Prinsengracht 263 is samen met Prinsengracht 265 in 1635 gebouwd door Dirk van Delft, de eigenaar van verschillende percelen in de buurt. Van ±1740 tot 1764 woonde er de schatrijke drogerijen-handelaar Isaäc van Vleuten. Hij verbouwde in 1740 het pand; o.a. werd de voorgevel vernieuwd en een achterhuis gebouwd (het nu beroemdste achterhuis van Amsterdam). In ±1840 vond opnieuw een verbouwing plaats. Toen werd de topgevel vervangen door een eenvoudige rechte kroonlijst, een lijstgeveltype waarvan er vele zijn.
In de 2de helft van de 19de eeuw hield de firma A. d'Ailly in chemicaliën hier kantoor. In 1940 bracht Otto Frank er zijn specerijenhandel onder. Hiermee maakte hij het pand - onbedoeld en ongewild - wereldberoemd, want in 1942 zouden hij en zijn gezin en later ook de familie Van Pels in het bovenste deel van het achterhuis onderduiken (de 2de, 3de verdieping en de zolder). In haar dagboek legde zijn jongste dochter Anne, die nog maar net 13 was bij haar intrek in het achterhuis, de onderduikjaren 1942-1944 op indringende wijze vast. Het na haar dood (in Bergen-Belsen) verschenen dagboek, Het Achterhuis (1947), vormt een scherpe aanklacht tegen de Jodenvervolging. Van het dagboek zijn meer dan 25 miljoen exemplaren verkocht in 60 talen. Prinsengracht 263 staat in de hele wereld bekend als het Anne Frank Huis. Sinds de opening op 3 mei 1960 hebben meer dan veertien miljoen mensen het achterhuis bezocht.
Prinsengracht 263 werd na de oorlog bijna afgebroken. Toen de toenmalige eigenaar NV Berghaus (een mantelfabriek) het pand wilde slopen, was de publieke verontwaardiging zo groot dat hij besloot het te schenken. Op 3 mei 1957 werd de Anne Frank Stichting opgericht met het doel het pand te herstellen. De buurpanden Prinsengracht 265 t/m 275 en Westermarkt 16 t/m 20 werden aangekocht. Prinsengracht 263 en 265 werden gerestaureerd; 263 werd het Anne Frank Museum, terwijl in 265 een internationaal jeugdcentrum werd gehuisvest. De andere panden werden gesloopt om plaats te maken voor een studentenhuis waarin in de zomer deelnemers van zomercursussen konden worden gehuisvest.
Omdat het huis met de smalle trappen niet berekend was op de honderdduizenden bezoekers werden er in 1987 plannen gemaakt voor de uitbreiding van het museum. Na eerdere afgewezen plannen kreeg het museum in 1990 toestemming om te bouwen. In 1997 werd de in 1962 gebouwde studentenflat rechts van het Anne Frank Museum (Prinsengracht 267 t/m 275), op de hoek van de Prinsengracht en de Westermarkt, gesloopt en vervangen door een moderne nieuwbouwvleugel van het museum, ontworpen door architectenbureau Benthem Crouwel (waarin 20 eenpersoons-wooneenheden zijn opgenomen). Door de sloop van de studentenflat kreeg men korte tijd een uniek zicht op de zijgevel van Prinsengracht 263 en 265. Goed te zien was de structuur van deze standaard-grachtenpanden, bestaande uit een voor- en een achterhuis. Daartussen ligt de binnenplaats en de overloop van voor- naar achterhuis. In deze overloop werd op de 2de verdieping de ingang naar het achterhuis verborgen door de beroemde draaiende kast.
Nadat alle museale voorzieningen (in- en uitgangen, toiletten, informatiebalie, edcuatieve ruimtes, mediatheek, boekhandel en café) naar de nieuwbouw waren verplaatst, kon het interieur van Prinsengracht 263 worden gereconstrueerd zoals het was in Annes tijd. Het voorhuis is in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Het magazijn van Opekta, het bedrijf van Otto Frank, is weer terug, de vloer is weer van klinkers en ook de muren zijn in de oude staat teruggebracht. De matglazen toegangsdeur met loket die toegang gaf tot het voorkantoor van Miep Gies is terug. Het privékantoor van Otto Frank in het achterhuis heeft nog de originele meubels, zoals de brandkast en de archiefkasten. Het ernaast gelegen keukentje met het granieten aanrechtje is gereconstrueerd. De plaatjes die Anne op de muren in haar kamertje in het achterhuis plakten, zijn gerestaureerd en achter glas te zien. Ook de vertrekken van de familie Van Pels op de 3de verdieping zijn geconserveerd. Het Anne Frank Huis geeft nu een goed beeld van een eenvoudig vooroorlogs interieur van een bedrijfs- en woonpand. De hele operatie, de bouw van de nieuwbouw, de verplaatsing van het museum en reconstructie en restauratie van het Anne Frank Huis, heeft 23 miljoen gulden gekost en is uitgevoerd door Aannemingbedrijf J. Kneppers BV. Op 28 september 1999 werd het vernieuwde museum door Koningin Beatrix geopend.
Het voorhuis werd in 1999 in de toestand van 1940 gereconstrueerd. De originele indeling in de voorgevelpui is hersteld. Hierin bevindt zich ook de deur naar de ruimten van de 1ste en 2de verdieping. Alle ramen van de voorgevelpui zijn voorzien van vooroorlogs draadglas en zijn afkomstig van een Monnickendamse glaskap.
De indeling van het voorhuis van vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was bekend. Er zijn tekeningen en foto's die een bron van informatie vormden en waaruit vorm, detaillering en aankleding zijn herleid. Veel originele deurknoppen, handgrepen, lichtknoppen en electrabuizen, draadglas, lampen etc. waren in de naoorlogse periode verdwenen. Een speurtocht heeft tal van bruikbare exemplaren opgeleverd. Mede daardoor zijn bijna al deze onderdelen origineel. Hierdoor krijgt de bezoeker een goed tijdsbeeld. De behangsels van het voorhuis zijn aangebracht op jute bespanning. De behangselfabriek Rath en Doodehefer heeft behang herdrukt naar voorbeeld van het behang van de "groeistreepjes", zoals te zien is in de kamer van de familie Frank. Al het schilderwerk is uitgevoerd in lijnolieverf. Hierdoor ontstaat weer het streperige effect in de afwerking. De kleurtoepassing is tot stand gekomen op aanwijzing van Miep Gies en in combinatie met de grijswaarde die de foto's aangeven. De werkplaats beslaat de gehele begane grond. De oorspronkelijke uitbouw is aan de achtergevel teruggebracht en voorzien van een lichtkap. Zo ook de overkapping van de binnenplaats. Tegen de binnenplaats is een kleine berging gemaakt van schotwerk. De gehele vloer van de begane grond is belegd met klinkertjes. De afwerking is afgestemd op gebruik van de ruimte als werkplaats, opslagruimte en berging. Het privékantoor van Otto Frank, de keuken en het toilet op de 1ste verdieping zijn nog in hun oorspronkelijke staat. Alleen in de keuken is het aanrecht met de pannenplank teruggebracht. De hal en de keukenvloer zijn belegd met zeil afkomstig uit het Van Brienenhofje, waar het vanaf 1936 onder een dik tapijt lag. Bijzonder hieraan is dat het nooit gelijmd was en geheel gaaf was gebleven. De indeling in het voorhuis, het voorkantoor, de alkoof en het kantoor van Kugler en Kleiman is weer teruggebracht. Vanuit de gang is de trap op de overloop naar de verdieping waar de boekenkast staat, bereikbaar gemaakt en ter hoogte van het plafond afgesloten door een glazen vloerplaat.
Op de 2de verdieping is de indeling van het voorhuis in grote lijnen dezelfde als op de 1ste verdieping. In de voorkamer ligt de originele houten vloer. Omdat dit vertrek als specerijkamer dienst deed heeft dit vertrek een ander kleurstelling. De directe trap naar de zolder van het voorhuis is bewaard gebleven. De voorzolder is nu een grote open ruimte. In het verleden was dat anders, te zien aan de sporen op de spanten. Deze sporen zijn niet weggehaald maar bewaard. Ook de plaatsen waar dakkapellen hebben gezeten zijn nog zichtbaar.
Ook in het achterhuis zijn in 1999 ingrijpende werkzaamheden verricht, die zowel inwendig als uitwendig de oorspronkelijke staat niet mochten veranderen. Er is veel techniek aangebracht om te voldoen aan de moderne eisen; brandbeveiliging, constructieverzwaring, vluchtwegen, klimaatbeheersing, branddetectie, alarm- en oproepinstallatie zijn onzichtbaar aangebracht aangevuld met de techniek voor de nieuwe tentoonstellingsinrichting. De wanden zijn behangen met het R&D behang. Aan het schilderwerk zijn plaatselijk kleurcorrecties aangebracht. Deze kleurcorrecties zijn voortgevloeid uit kleuronderzoek in combinatie met de beschrijvingen uit het dagboek of het verhalenboek. De plaatjeswand in de kamer van Anne en de groeistreepjes van de kinderen en de landkaartjes in de kamer van de familie Frank, zijn geconserveerd en opnieuw achter glas geplaatst. Tal van kleine details van de oorspronkelijke situatie zijn aangebracht, zoals de spiegel van de waskamer, de verduisteringsschermen, de lichtknoppen en de armaturen. Ook de kamers van de familie Van Pels zijn geconserveerd.
Gebruikte literatuur:
- Walther Schoonenberg. 'Restauratie Anne Frank Huis na 12 jaar voltooid'. Binnenstad 179 (nov. 1999)
- 'Het huis van Anne Frank'. Maandblad Amstelodamum 44 (1957): p. 131-135
- Maandblad Amstelodamum 44 (1957): p. 24
- Maandblad Amstelodamum 45 (1958): p. 33
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4296
Adres: Prinsengracht 263
Adressen: Prinsengracht 263
Inschrijvingsdatum: 01-09-1970
Redengevende omschrijving: Anne Frank Stichting. Huis uit 1635 met gevel en achterhuis uit plm 1740, de gevel onder rechte lijst gebracht plm 1840.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2023