Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 462

Huisnaam: Sweedenrijk
Adres: Herengracht 462
Oud adres: X452, wijk 56, klein nr. 551, kadaster I943, verponding 3089
Postcode: 1017CA
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Strakke Stijl
Bouwjaar: 1671, 1759
Architect: Adriaan Dortsman
Opdrachtgever: Guilliam Sweedenrijck

(41 afbeeldingen)

Kroonlijst met meanderpatroon en balustrade met beelden

Dit dubbele huis is ontworpen in opdracht van Guilliam Sweedenrijck door de 17de-eeuwse bouwmeester Adriaan Dortsman (1636-1682) in de "strakke stijl" van het Hollands Classicisme. Vergelijkbare grachtenhuizen treffen we aan op Amstel 218 en Keizersgracht 672-674. Na ±1670 heeft de pilasterarchitectuur van het Hollands classicisme afgedaan en komt een stijl van uiterste soberheid tot ontwikkeling. De gevels worden vlak, gesloten en sober. Grote ongebroken vlakken en goede verhoudingen nemen de overhand. Adriaan Dortsman is de belangrijkste architect in deze periode. Herengracht 462 heeft een zeer sobere zandstenen gegroefde gevel (een gevel met zgn. rusticabanden). De lijstgevel wordt afgesloten met een rechte kroonlijst met ovale raampjes, met daarboven een attiek met balustrade en twee beelden, van Flora, hier als personificatie van de Welvaart (met een hoorn des overvloeds) en Mercurius (god van de handel), en in het midden het wapen van Sweederijck (toegeschreven aan Pieter van der Plas). Het meanderpatroon in de fries van de kroonlijst is een kenmerk van Dortsman. De symmetrie is sterk doorgevoerd: het houten zolderluik onder de hijsbalk ter rechterzijde is zodanig opgenomen in de architectuur dat het bijna onzichtbaar is. De middenrisaliet is extra geaccentueerd met een fraaie ingangspartij. Deze is nog geheel origineel en bestaat uit Dorische pilasters, twee beelden die Geloof en Liefde voorstellen en een frontale stoep.

Het 17de-eeuwse huis werd in het derde kwart van de 18de eeuw beroemd vanwege het kabinet van de katholieke koopman Gerret Braamcamp (1699-1771), die toen in Herengracht 462 woonde (daarvoor in de zuidelijke helft van het Trippenhuis waar hij van 1750 tot 1759 woonde). Braamcamp had zijn fortuin vergaard in de wijn- en de houthandel (retourhandel) dat hij vervolgens had belegd in onroerend goed (hij bezat 15 panden, goed voor een jaarlijkse opbrengst van 17.657 gulden). Vanaf de jaren veertig begon hij van die inkomsten kunst te kopen. Zijn kunstverzameling, die op zijn hoogtepunt ruim 300 werken bevatte, was internationaal vermaard en trok veel bekijks waardoor het grachtenhuis feitelijk een museum was geworden. Op een tekening toegeschreven aan Jan Spaan is te zien hoe een bezoeker van de kunstcollectie van Braamcamp per koets wordt aangevoerd. Zijn collectie was in de 18de eeuw in heel Europa vermaard. In 1752 wordt voor het eerst melding gemaakt van zijn kunstcollectie in de catalogus van Gerard Hoet (172 schilderijen worden genoemd; in 1766 waren dat er al 228, plus 150 in een supplement, het deel dat in 1766 werd geveild). Na Braancamps dood werd, op 31 juli 1771, de collectie geveild. De catalogus vermeldt een indrukwekkend aantal schilderijen waaronder werken van Berchem, Potter, Ter Borch, Dou, Metsu, Rembrandt, Van Ostade, Jacob van Ruysdael, Jan van der Heyden, Jan Steen, Brueghel, Rubens, Titiaan, enz. Het topstuk was 'De Kraamkamer' van Gerard Dou dat 14.000 gulden opbracht.

In het interieur bevindt zich uit de tijd van Braamcamp een stucreliëf aan het plafond van de zijkamer van uit circa 1760, voorstellende de terugkeer van Diana van de jacht, naar het plafondstuk van Jacob de Wit in Herengracht 475, schuin aan de overzijde van de gracht. Het stucreliëf werd vroeger toegeschreven aan Xavery, maar uit een ontwerptekening in het bezit van het KOG blijkt dat het plafond moet worden toegeschreven aan J. Otten Husly. Het reliëf is geplaatst in een plafond in de weldadige vormen van de Lodewijk XV-stijl (waar een voorstelling van Jacob de Wit goed bij past). Het is alsof Braancamp zijn kunstverzameling complementeerde met een belangrijk voorbeeld van de 18de-eeuwse Amsterdamse interieurdecoratie.

Gebruikte literatuur:

• 'Lijst van verbouwingen aangeslagen voor de verponding 1760-1772'. Maandblad Amstelodamum 50 (1963): p. 29-30
• J.B.L. De Balbian Verster. 'De bocht van de Herengracht'. Jaarboek Amstelodamum 27 (1930): p. 179-260
• Ir. A. Boeken. Amsterdamse stoepen. Amsterdam, 1950: p. 35
• Aimée Duisenberg. J. Otten Husly (1738-1796). Avant-garde architect tijdens de Verlichting. Rotterdam: BONAS, 1998: p. 53
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 32
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 68
• David Mulder. 'Het 'voortreflyk Kabinet' van de Heer Gerret Braamcamp.' In: Milko den Leeuw en Martin Pruijs (red.). De Gouden Bocht van Amsterdam. Den Haag, 2006: p. 102-103
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 153
• Pieter Vlaardingerbroek. Adriaan Dortsman 1635-1682. De ideale gracht. Zwolle, 2013: p. 31
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 148

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1859
Adres: Herengracht 462
Adressen: Herengracht 462
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis (plm 1671, toegeschreven aan A.Dortsman, uitgebreid met zaal 1759) met gelaagde zandstenen gevel met hoeklisenen en middenrisaliet, onder gebeeldhouwde rechte lijst en attiek. Gebeeldhouwde ingangspartij; originele frontale stoep met kogels en hekken. Empire roedenverdeling. Inwendig fraaie stucgang en andere interieurs, alles waarschijnlijk plm 1759.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]