Keizersgracht 672-674 
De Van Raey-huizen
Huisnaam: De Van Raey-huizen
Adres: Keizersgracht 672-674
Oud adres: 672: AA22, wijk 58, klein nr. 712, kadaster I1523, verponding 4505
674: AA21, wijk 58, klein nr. 713, kadaster I1524, verponding 4504
Postcode: 1017ET
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Strakke Stijl
Bouwjaar: 1671
Architect: Adriaan Dortsman
Opdrachtgever: Jeremias van Raey (1630-1705)
(15 afbeeldingen)
Lijstgevel-tweeling, in 1668 ontworpen, 1671 gebouwd (laatste jaartal in Romeinse cijfers in gesloten middenstuk van balustrade). Twee dubbele huizen, vlakke horizontaal gelaagde zandstenen gevels, vierkant met vijf ramen, ingang met pilasters en balkon (één van de eerste voorbeelden), rechte kroonlijst met trigliefen, attiek met balustrade (met gesloten middenstuk) en twee beelden, oorspronkelijk stoepen als bij Herengracht 462, huidige dubbele stoepen 18de-eeuws.
Deze twee dubbele huizen zijn identiek en vormen daarmee een zeldzaam voorbeeld van een tweeling bestaande uit twee dubbele huizen, waardoor een monumentale gevelwand werd verkregen. De huizen zijn in 1668 ontworpen door Adriaan Dortsman en in 1671 gebouwd, in opdracht van koopman Jeremias van Raey die Dortsman kende van het Walenweeshuis. Van Raey was sinds 1668 regent van deze instelling die in 1670 een nieuw gebouw liet verrijzen aan de Vijzelgracht. Kennelijk was dat zo goed bevallen dat Van Raey aan Dortsman ook de opdracht gaf zijn huizen aan de Keizersgracht te ontwerpen. Op 17 december 1667 had Van Raey vier percelen aan de Keizersgracht en de daarachter gelegen vier kavels aan de Kerkstraat gekocht. Hij liet op deze kavels twee dubbele huizen bouwen. De twee woonhuizen vormen een ensemble van twee zandstenen lijstgevels in de "strakke stijl", die tezamen één geheel vormen, waardoor een schaalvergroting ontstaat. Hij ging zelf wonen in het linkerpand (Keizersgracht 674) en verhuurde vanaf 1672 het rechterpand (Keizersgracht 672) aan de schilder Ferdinand Bol (1616-1680) en zijn vrouw Anna van Erckel. De 17de-eeuwse huizen, afgebeeld in het Grachtenboekje van Cornelis Danckerts uit 1680, zijn uiterlijk weinig veranderd.
De strakke stijl, waaraan de naam van Dortsman wordt verbonden, was na 1670 in zwang gekomen. De gevels worden vlak, gesloten en sober met minimaal gebruik van de architectuurorden en slechts enkele accentueringen en hebben een streng en monumentaal uiterlijk, niet in de ornamenten, maar in de verhoudingen. Het is de laatste fase van het Hollands Classicisme van de 17de eeuw. Typisch Dortsman is het gegroefde (horizontaal gelaagde) zandsteen. Opvallend is dat de gevel precies een vierkant is. De ingang heeft pilasters en een balkon. De rechte kroonlijst heeft trigliefen. Daarboven bevindt zich een attiek met een balustrade en beelden: Ceres en Minerva bij Keizersgracht 672 en Mars en Vulcanus bij Keizersgracht 674 (een verwijzing naar de handel van Van Raey in graan en ijzer). In het gesloten middenstuk van de balustrade bevindt zich het bouwjaar (in Romeinse cijfers). Oorspronkelijk hadden de huizen stoepen als die van Herengracht 462. De huidige dubbele stoepen zijn 18de-eeuws. In het Grachtenboek is de frontale stoep van het rechterhuis nog aanwezig, maar van het linkerhuis al verdwenen.
Zie verder: Keizersgracht 672 en Keizersgracht 674.
Gebruikte literatuur:
- I.H. van Eeghen. 'Keizersgracht 672. "Een extra fraay huis"'. Jaarboek Amstelodamum 56 (1964): p. 101
- P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 33
- W. Kuyper. Dutch Classicist Architecture. Delft 1980: p. 174-177
- Willem te Slaa, Tonko Grever, Quirine van Aerts. Ferdinand Bol, het huis, de collectie, de kunstenaar. Amsterdam 2017
- Pieter Vlaardingerbroek. Adriaan Dortsman 1635-1682. De ideale gracht. Zwolle, 2013: p. 30
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 148, 457
Laatste wijziging: december 2019