Amsterdam Monumentenstad

Trippenhuis

Huisnaam: Trippenhuis
Adres: Kloveniersburgwal 29
Oud adres: C293, wijk 13, klein nr. 59, kadaster G3113, verponding 3625
Postcode: 1011JV
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1660/1662, 1815/1819
Architect: Justus Vingboons (1660/62); Abraham van der Hart (1815/19)
Opdrachtgever: Gebroeders Hendrick en Louis Trip
Restauratie: 1988/93

[Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen]

(39 afbeeldingen)

Trippenhuis

De broers Louys en Hendrick Trip noemden zichzelf "wapenhandelaren van de vrede" (Ex Bello Pax). Louys Trip (1605-1684) en Hendrick Trip (1607-1666) arriveerden in ±1630 in Amsterdam en handelden in ijzer en wapens. Louys was getrouwd met Emerentia Hoefslager (1614-1673), Hendrick met Johanna de Geer (1627-1691), een nichtje van de grote concurrent Louis de Geer (1587-1652) (Keizersgracht 123). De broers wilden het huis van Louis de Geer, het Huis met de Hoofden, in de schaduw stellen. Om dit te kunnen doen, sloegen zij de handen ineen en lieten Justus Vingboons (1620/21-1698) een burgerpaleis ontwerpen bestaande uit twee volledige huizen achter een gemeenschappelijke voorgevel: de breedste grachtenhuisgevel van Amsterdam. Het Trippenhuis werd in 1660-1662 aan de Kloveniersburgwal gebouwd. Louys Trip is driemaal gekozen tot burgemeester van Amsterdam, in 1674, 1676 en 1679.

Justus Vingboons ontwierp een lijstgevel met een kolossale orde van acht corinthische pilasters, één van de meest indrukwekkende pilastergevels van Amsterdam, geheel in Bentheimer en Bremer zandsteen uitgevoerd. Het Trippenhuis is één van de laatste voorbeelden van (de palladiaanse versie van) het Hollands classicisme in Amsterdam. Een groot driehoekig fronton rust op vier pilasters. De twee pilasters aan weerszijden vormen een eveneens naar voren komend gedeelte, waardoor het karakter van een paleisgevel wordt verkregen. Het gebruik van corinthische pilasters bij een woonhuis werd aanvankelijk niet geschikt geacht voor burgerhuizen, zeker niet pilasters met voor Amsterdam unieke gecanneleerde schachten. Het Trippenhuis als burgerpaleis onderstreept het burgerlijk karakter van Amsterdam. Oorspronkelijk was het de bedoeling het gebouw te sieren met een koepeltorentje zoals op het stadhuis op de Dam maar dit is niet doorgegaan, waarschijnlijk omdat de toren op de scheidingsmuur tussen de twee huizen moest rusten.

Achter de voorgevel bevinden zich twee huizen, links het huis van Hendrick, rechts dat van Louys (waarschijnlijk hebben de broers geloot). De scheidingsmuur tussen de twee huizen bevindt zich precies in het midden van de gevel, achter de middelste rij ramen. Volgens de klassieke voorschriften mocht er geen pilaster in de as van het huis zitten: het aantal pilasters is dus even en dus moesten er wel ramen in het midden zitten (oorspronkelijk waren deze middelste ramen geblindeerd).

De gevel is versierd met vruchtenslingers tussen de ramen, in het midden met olijf- en palmtakken (symbolen van de vrede). Op het dak staan hoekschoorstenen in de vorm van mortieren. In het timpaan zit het wapen van de familie Trip (drie tripjes) met vier kanonslopen en -kogels. De achtergevel heeft ook het wapen van de familie Trip.

In 1730 is het rechterhuis (van Louys) verbouwd door Elisabeth van Loon in Lodewijk XIV-stijl. Op de begane grond werd een gestucte gang gemaakt en het voorhuis werd gewijzigd. Overigens woonde Elisabeth van Loon maar kort in het Trippenhuis: van 1730 tot 1733. Het linkerhuis heeft meer van zijn oorspronkelijk interieur behouden.

Sinds 1887 werd het gebouw geheel in gebruik door de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen die er nog steeds is gevestigd. Het gebouw is op afspraak te bezichtigen.

17de-eeuwse plafondschildering in de zaal van het linkerhuis

Achter de voorgevel bevinden zich twee identieke, maar gespiegelde huizen, links het huis van Hendrick, rechts dat van Louys. Op de begane grond bevond zich in elk huis een voorhuis met entree, daarnaast een kantoor. Het voorhuis van het linkerhuis is het beste bewaard gebleven en is bestraat met klinkers. Daarachter bevindt zich een binnenplaats met privaat (alleen nog op de binnenplaats van het rechterhuis aanwezig) en een trappenhuis. Tenslotte zijn er nog enkele kamers, waaronder een eetkamer.

De eerste verdieping is de belangrijkste verdieping waar gasten werden ontvangen. Om deze reden is het trappenhuis ruim en bovendien prachtig versierd met plafondschilderingen van vogels uit ca. 1663/64. Deze beschilderingen zijn tijdens de restauratie van 1988-1991 blootgelegd en gedeeltelijk gerestaureerd (in het rechterhuis wel blootgelegd maar nog niet gerestaureerd). Op de eerste verdieping bevindt zich in elk huis een grote voorzaal, de Groote Sael, met schouw, daarachter een gang en het trappenhuis en tenslotte een Sael (de slaapkamer), nog een kamer (de antichambre) en een garderobe. De gang naar de achterkamers op de eerste verdieping heeft in elk huis twee bovendeurstukken van Allard van Everdingen (1621-1675) met een Zweeds landschap en de ijzergieterij in Zweden.

De Groote Sael van het linkerhuis heeft in het cassetteplafond prachtige plafondbeschilderingen van Nicolaas de Heldt Stockade (1614-1669), o.a. met afbeeldingen van Mars, Bacchus en Ceres en engeltjes die de wapens van Hendrick Trip en Johanna de Geer en een mortier dragen. Een aardig detail is dat Mars geketend is: de broers Trip waren immers "wapenhandelaren van de vrede". In het rechterhuis zijn de plafondbeschilderingen in de 19de eeuw helaas verdwenen. In de achterkamers vinden we in beide huizen plafondbeschilderingen van De Heldt Stockade met engeltjes en bloemendecoraties en een middenstuk van half ontblote vrouwen- en mannenfiguren (maker onbekend). De schouwstukken van Ferdinand Bol (1616-1680) met afbeeldingen van de vrouwen en kinderen van de broers hangen niet meer op hun oorspronkelijke plaats, met uitzondering van een Romeinse voorstelling in de antichambre van het rechterhuis.

In ±1816 werd het gehele huis door stadsbouwmeester Abraham van der Hart verbouwd en werd een doorbraak gemaakt tussen de voor- en achterzalen van de beide huizen. De scheidingsmuren tussen de voorzalen verdwenen zelfs geheel. De schouwen op deze plaats zijn toen weggehaald, maar de grote zuilen die naast de schouwen in de voorzalen stonden, werden herplaatst naast de doorgang in de achterzalen. In de periode 1817-1885 was het Trippenhuis een Rijksmuseum, de voorloper van het Rijksmuseum aan de Stadhouderskade; in de Groote Sael in het linkerhuis hing toen de Nachtwacht van Rembrandt (om deze reden wordt deze zaal thans de Rembrandtzaal genoemd). Bij de restauratie in 1988-1991 is de scheidingsmuur in de voorzalen teruggebracht, maar wel nog met een doorgang. Ook de tuin werd gereconstrueerd.

Recent zijn de plafondschilderingen in de Groote Sael gerestaureerd. De kleuren zijn daardoor weer helemaal tot leven gekomen.

Gebruikte literatuur:

• Saskia Albrecht. 'Het Trippenhuis: ontwerp van een tuin'. Binnenstad 151 (april 1995)
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 22
• Karin Jongbloed. Van wapenhandel tot wetenschapsbedrijf. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in het Trippenhuis te Amsterdam. Amsterdam, 1993
• Karin Jongbloed. 'Het Trippenhuis gerestaureerd'. Ons Amsterdam 45 (1993): p. 164-168
• Dick van der Horst en Martin Pruys. In en om de Lastage. Historisch knooppunt van ambacht, handel en scheepvaart Open Monumentendag 1993, Amsterdam, 1993: p. 59
• R. Meischke, H.E. Reeser (red.). Het Trippenhuis te Amsterdam. Amsterdam, 1983
• Peter Wagemakers. 'Wapenhandelaren en regenten'. Ons Amsterdam 44 (1992): p. 198-201
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 297, 360, 362, 406, 446, 450, 477, 486, 494

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2975
Adres: Kloveniersburgwal 29
Adressen: Kloveniersburgwal 29
Inschrijvingsdatum: 25-06-1970
Redengevende omschrijving: Trippenhuis, gebouwd 1660-1662 door Justus Vingboons. Zeven vensters brede, rijk gebeeldhouwde zandstenen pilastergevel onder fronton aan de voorzijde en tienassige gevel onder fronton aan de achterzijde; twee gebeeldhouwde schoorstenen op het dak. Vele interieurelementen uit de bouwtijd.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]