Nieuwe Herengracht 47 
Adres: Nieuwe Herengracht 47
Postcode: 1011RN
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Historiserend
Bouwjaar: 1991/93
Architect: Gerard Prins
Opdrachtgever: Stadsherstel
Eigendom: Stadsherstel 1991
Restauratie: 1991/93
(17 afbeeldingen)
Dubbel huis, in 1972 gesloopt voor metro, herbouwd in 1993. Ondanks de herbouw (met een betonskelet) op de Rijksmonumentenlijst geplaatst: sloop gebeurde op voorwaarde dat de panden zouden worden herbouwd. Onderdeel van het complex Nieuwe Herengracht 47-53, bestaande uit de historische panden 47, 49, 51 en 53 (bekend als de Waterleidingpanden).
Twintig jaar na de sloop van een heel rij grachtenhuizen werden de panden door Stadsherstel herbouwd. De afbraak in 1972 was noodzakelijk vanwege de aanleg van de metro. Voor het ondergrondse gedeelte werd de caisson-methode toegepast. Daarbij worden de segmenten van de tunnelbuis bovengronds op hun juiste plek vervaardigd en vervolgens 'afgezonken' door de onderliggende grond weg te zuigen, totdat ze op de juiste diepte op de vaste zandlaag rusten. Het nadeel van deze bouwmethode is dat alle bovengrondse bouwwerken moesten worden gesloopt. De minister verbond aan de toestemming tot afbraak de voorwaarde dat de panden na de metroaanleg van gemeentewege zouden worden herbouwd. De panden moesten voorzichtig gedemonteerd worden, waarbij de onderdelen zouden worden opgeslagen om ze bij de herbouw weer te gebruiken. Dat dreigde echter niet door te gaan, omdat de bewoners van het Onderwijzerhof, hier direct achter, liever nieuwbouw wilden. Begrijpelijkerwijze was hun enthousiasme voor de herbouw niet groot, want het gat in de bebouwing van de Nieuwe Herengracht zorgde voor zonlicht in hun woningen. De herbouw van de panden op de metrobuis maakte ook nog eens bijzondere funderingsvoorzieningen nodig om trillingen te voorkomen.
De panden stonden bekend als de Waterleidingpanden. Oorspronkelijk waren het woonhuizen. Op nr. 49 was in ca. 1675 het Hof d'Acosta verrezen en in de jaren daarop werden aan beide zijden daarvan huurhuizen gebouwd. In 1883 werd nr. 49 in gebruik genomen als kantoorgebouw. Toen in 1896 de gemeente de Duin-Watermaatschappij overnam en herdoopte in Gemeentewaterleidingen, begon een proces van schaalvergroting. De belendende panden nr. 47 en 51 werden erbij getrokken. In 1969 verhuisde het bedrijf, dat steeds meer ruimte nodig had, naar de Condensatorweg.
De herbouw van de panden gebeurde niet op initiatief van het Rijk of de gemeente, maar op voorstel van Stadsherstel, vele jaren later dan de bedoeling was. Op 23 februari 1989 werd op een informatieavond in Eik en Linde aan de Plantage Middenlaan bekend gemaakt dat Stadsherstel de panden ging herbouwen. Daarbij zou gebruik gemaakt worden van onderdelen die na de sloop door de gemeente waren opgeslagen. Als uitgangspunt werd de laatste toestand genomen in 1972. Onder leiding van architect Gerard Prins werd het werk uitgevoerd door het aannemingsbedrijf Jurriëns. Van het interieur van de Waterleidingpanden was niets bewaard gebleven. De restaurerende instelling koos er daarom voor een modern betonnen kantoorgebouw te realiseren, onzichtbaar achter een gedetailleerde reconstructie van de in 1972 gesloopte gevels, waarbij gebruik werd gemaakt van oude bouwmaterialen. De herbouwde panden zijn in 1991, vooruitlopend dus op de herbouw, op de rijksmonumentenlijst geplaatst. In dat jaar begon met de herbouw, door het aanbrengen van een fundering, gedeeltelijk op de metrobuis. Op 7 juli 1993 opende burgemeester Ed van Thijn de herbouwde Waterleidingpanden, die door Stadsherstel als kantoren worden verhuurd.
De herbouw van de gevelwand is voor het stadsgezicht belangrijk. Net als de Zwanenburgwal een begrenzing vormt van de Nieuwmarktbuurt tegenover de onherkenbaar veranderde Jodenbreestraat, zo vormt de Nieuwe Herengracht de grens van de grachtengordel met de Weesperstraat. Geurt Brinkgreve schreef: 'Het gapende gat in de wand Nieuwe Herengracht is op de meest passende wijze gedicht'.
Gebruikte literatuur:
- Geurt Brinkgreve. 'De Waterleidingpanden'. Binnenstad 141 (juli 1993)
- Richter Roegholt. 'Bewoner van de Oostelijke binnenstad. IX. Stadsverlichting van nabij.' De Lamp 101 (dec. 1986)
- Richter Roegholt. 'De waterleidingpanden komen terug, opnieuw een gat'. Binnenstad 114 (maart 1989)
- 'Waterleidingpanden herbouwd'. Ons Amsterdam 45 (1993): p. 157
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 395455
Adres: Nieuwe Herengracht 47
Adressen: Nieuwe Herengracht 47
Inschrijvingsdatum: 27-11-1991
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel voorzien van middenrisaliet en hoeklisenen (XVII B). Dwars dak met oorspronkelijke dakkapellen. Deuromlijsting en stoephekken (XVIII a/ca. 1725). Deur, snijraam en roedeverdeling empire. Gebouw van algemeen belang wegens oudheidkundige en kunsthistorische waarde.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: februari 2021
