Nieuwe Herengracht 49 
Hof d'Acosta
Huisnaam: Hof d'Acosta
Adres: Nieuwe Herengracht 49
Oud adres: (Korte Joden Herengracht) P16, wijk 14, klein nr. 25, kadaster H1341, verponding 4912
Postcode: 1011RN
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Historiserend
Bouwjaar: 1993
Architect: Gerard Prins
Opdrachtgever: Stadsherstel
Eigendom: Stadsherstel 1991
Restauratie: 1991/93
(21 afbeeldingen)
Dubbel huis, in 1972 gesloopt voor metro, herbouwd in 1993. Ondanks de herbouw (met een betonskelet) op de Rijksmonumentenlijst gebleven: sloop gebeurde op voorwaarde dat de panden zouden worden herbouwd. Dat is uiteindelijk in 1993 door Stadsherstel gedaan. Onderdeel van het complex Nieuwe Herengracht 47-53, bestaande uit de historische panden 47, 49, 51 en 53 (bekend als de Waterleidingpanden).
Het in 1972 gesloopte dubbele grachtenhuis was in de kern nog 17de-eeuws, oorspronkelijke bebouwing van de Vierde Uitleg, uit ca. 1675. In de 17de eeuw was dit het 'Hof van den Ed. Heer D'Acoste' (Da Costa), één van de mooiste huizen van de Vierde Uitleg. Het was het huis van Jeronimo (Hieronymus) Nunes da Costa alias Mozes Curiel (1619/20-1697), de oudste zoon van Duarte Nunes da Costa alias Jacob Muriel, die in 1642 naar Amsterdam was gekomen, op dat moment de belangrijkste handelsstad van Europa. In 1645 werd hij door de Portugese koning benoemd tot diens agent. Later is hij zelfs tot de adelstand verheven. Hij bleef ook altijd actief in de handel en droeg belangrijker bij aan de Gouden Eeuw. Hij was de medefinancier van de Portugese Synagoge, in het bijzonder ook van de kostbare Hechal van jacarandahout. In ca. 1675 bouwde Jeronimo het grote huis op de Nieuwe Herengracht, waar geregeld diplomaten en staatshoofden op bezoek kwamen. Hij was persoonlijk bevriend met Willem III, die meerdere malen aan de Nieuwe Herengracht heeft gelogeerd. Het huis is afgebeeld op een gravure van Romeyn de Hooghe uit ca. 1695. Opvallend aan het huis is de ingang op straatniveau waarin een doorkijkje wordt geboden op een fontein in de tuin achter het huis (ook afgebeeld op de plattegrond van de Vierde Uitleg van Jacob Bosch). Boven de ingang is een raamomlijsting met ee gekroond familiewapen aangebracht.
In 1681 was hij samen met Manuel de Belmonte (Herengracht 586) de vertegenwoordiger van de Portugees-joodse gemeenschap bij het Amsterdamse stadsbestuur. Na zijn dood werd hij opgevolgd als agent van de Portugese koning door zijn tweede zoon Alexander en in 1712 door de jongste, Alvaro Nunes da Costa alias Nathan Curiel (1665/66-1738). Alvaro bleef wonen in het Hof d’Acosta. In 1685 trouwde hij met Sara Curiel. Zij overleed al in 1720, gevolgd in 1721 door hun dochter Rebecca. Zij was in 1708 getrouwd met haar volle neef Emanuel de Jacob Curiel, die in 1738 de hoofdbewoner van het Hof d’Acosta werd. Toen hij in 1754 stierf werd zijn zoon Nathan (genoemd naar zijn opa), die in 1734 was getrouwd, de hoofdbewoner. Van de familie Nunes da Costa bestaat een uniek portret van het joodse paasmaal in 1725. De kunstenaar Bernard Picart legde vanaf 1721 diverse joodse ceremoniën vast, maar het lukte maar niet bij iemand thuis het pesachmaal bij te kunnen wonen. Pas in 1725 kreeg hij toestemming aanwezig te zijn bij de familie Da Costa op de Nieuwe Herengracht. Op het portret - vermoedelijk het eerste waar de joodse seideravond, die in de huiselijke kring plaatsvond, is afgebeeld - is de toen 60-jarige Alvaro afgebeeld (een matse brekend) met naast hem zijn kleinzoon Nathan. Zijn vrouw is dan al overleden en staat er dus niet op. De oude vrouw naast hem zou de weduwe van Alexander kunnen zijn, Violante Abbas. Op de achtergrond is een zogenaamde buffetkast te zien, rechts een voor die tijd typerende schouw in Lodewijk XIV-stijl.
Aangezien het Hof d'Acosta is gesloopt in 1972 is niet maar na te gaan of er nog interieuronderdelen uit de 17de of 18de eeuw aanwezig waren. Op een foto uit het Stadsarchief is te zien dat er een 17de-eeuwse figuratieve plafondschildering werd afgevoerd. De huidige bewaarplaats daarvan is helaas onbekend.
Gebruikte literatuur:
- Hans Blom (red.). Geschiedenis van de Joden in Nederland. Amsterdam, 2017
- Geurt Brinkgreve. 'De Waterleidingpanden'. Binnenstad 141 (juli 1993)
- I.H. van Eeghen. 'Bernard Picart en de joodse godsdienstplichten'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 58-63
- Richter Roegholt. 'Bewoner van de Oostelijke binnenstad. IX. Stadsverlichting van nabij.' De Lamp 101 (dec. 1986)
- Richter Roegholt. 'De waterleidingpanden komen terug, opnieuw een gat'. Binnenstad 114 (maart 1989)
- 'Waterleidingpanden herbouwd'. Ons Amsterdam 45 (1993): p. 157
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 395464
Adres: Nieuwe Herengracht 49
Adressen: Nieuwe Herengracht 49
Inschrijvingsdatum: 27-11-1991
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel onder rechte lijst met balustrade. Hardstenen deuromlijsting met zijlichten, gesneden deur. 6 stoeppalen. Alles ca. 1800. Empire roedenverdeling behoudens modern glas-in-loodraam. Gebouw van algemeen belang wegens oudheidkundige en kunsthistorische waarde.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: februari 2021
