Amsterdam Monumentenstad

Dam 11

Huisnaam: 's-Hertogenbosch / De Wildeman
Adres: Warmoesstraat 201
Dam 11 (nieuw adres)
Oud adres: I73, wijk 7, klein nr. 5, kadaster G1185, verponding 1821
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1632, 1725, 1892
Opdrachtgever: Adriaean Pietersz Raep (1632)
Restauratie: 1962

(18 afbeeldingen)

Dam 11

Op de Dam staan eigenlijk maar twee 17de-eeuwse gebouwen: het voormalige stadhuis, thans Koninklijk Paleis, uit 1648 en dit kleine woonhuismonument uit 1632 daar precies tegenover. Maar het stond oorspronkelijk niet aan de Dam. Door de sloop van de westzijde van de Warmoesstraat begin 20ste eeuw kwam dit pand, met adres Warmoesstraat 201, aan de Dam te liggen (zie de oude kaarten, o.a. de kaart van Loman uit 1876). Het kreeg toen het huisadres Dam 11.

Het pand dateert uit 1632 (in het verpondingsregister 1653-1655 staat 'gebout in 1632') en heeft een voor die tijd traditionele gevel in de Amsterdamse stadsstijl met een trapgevel met grote trappen en klauwstukken. De ontlastingsbogen hebben de driedeling die typerend is voor de Amsterdamse renaissance-stijl. De gevel kan gezien worden als een tussenvorm tussen de rijke Amsterdamse renaissance van Hendrick de Keyser (met dubbele pilasters, klauwstukken, maskers, e.d., zie bijv. OZ Voorburgwal 57) en de sobere renaissance-versie (met drieledige ontlastingsbogen, zie bijv. Bloemgracht 87-89-91) die gelijktijdig voorkwam. De klauwstukken werden uitgevoerd als voluten met een middendeling die correspondeert met de geleding van de gevel (verg. Singel 140-142 uit ±1600 en Herengracht 120 uit 1615. De boogvullingen bevatten op de 1ste verdieping en schelpen op de 2de verdieping. In de top bevindt zich nog een cartouche met de afbeelding van een raap, een verwijzing naar de bouwheer. Uit archiefonderzoek is gebleken dat koopman Adriaen Pietersz Raep (1556-1647) dit pand in 1632 heeft doen bouwen. De gevelsteen met een gezicht op 's-Hertogenbosch is vermoedelijk afkomstig van het door Raep gesloopte 16de-eeuwse pand op deze locatie. Om toch zijn naam in de gevel tot uitdrukking te brengen liet hij een gebeeldhouwde raap boven het zoldervenster aanbrengen. Overigens dateert ook de rechter bouwmuur van het eerdere pand. In 1632 werd alleen de linker bouwmuur vernieuwd. Het houtskelet is maar half uitgevoerd: links met stijlen en korbelen, rechts werden de balken in de bouwmuur gelegd. Een dergelijk één-zijdig houtskelet komt wel vaker voor bij hoekhuizen vanwege de instabiliteit van dergelijke panden.

Boven de onderpui bevindt zich een gevelsteen met een stadsgezicht en het onderschrift 's-Hertogenbosch. In de twee hoekstenen is gehakt Anno 1725 toen het pand werd vernieuwd. Onder andere werd de onderpui gewijzigd en de zijgevel (de linker bouwmuur) opnieuw opgetrokken. Deze winkelpui werd in 1892 ten behoeve van Café De Wildeman opnieuw gewijzigd, nu in 19de-eeuwse trant (zie foto). Bij deze verbouwing werden ook de ramen verlengd waardoor de speklagen werden doorbroken. In de naoorlogse restauratie werd de onderpui weer teruggebracht in de trant van 1725. Het was één van de vroegste restauraties in de eerste tien jaar van het Bureau Monumentenzorg (1953-1963). Henk Zantkuijl maakte een reconstructietekening van de oorspronkelijke gevel, maar die werd niet geheel gevolgd. Wel werden de 17de-eeuwse kruiskozijnen teruggebracht en ook de speklagen weer doorgetrokken. Kortom, de gevel kreeg haar 17de-eeuws karakter terug, de onderpui een terughoudende traditionele vormgeving. Tegenwoordig huisvest het pand een café, maar oorspronkelijk was het vermoedelijk een winkel. Het schilderij van Johannes Jelgerhuis uit 1820 van de winkel van boekhandelaar Pieter Meijer Warnars op de Vijgendam geeft een indruk hoe die winkel eruit gezien kan hebben.

Gebruikte literatuur:

• Bewaard in het hart, een selectie van 63 Amsterdamse woon- en pakhuizen uit de periode van 1450 tot 1825 gekozen uit een totaal van 650 percelen die tijdens de eerste tien jaar van het gemeentelijk Bureau Monumentenzorg zijn gerestaureerd (1953-1963). Amsterdam, 1965: p. 40
• Onno Boers. De Gevelstenen van Amsterdam. Amsterdam, 2007: p. 47, 108
• J.G. Wattjes en F.A. Warners. Amsterdams Bouwkunst en Stadsschoon 1306-1942. Amsterdam, 1944: p. 6, 135
• H. Zantkuyl. 'Het Huis 's-Hertogenbosch'. Maandblad Amstelodamum 49 (1962): p. 41-48
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 265

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 852
Adres: Dam 11
Adressen: Dam 11
Inschrijvingsdatum: 22-04-1970
Redengevende omschrijving: Hoekpand met gevel met grote trappen in late Hendrik de Keyser-trant (XVIIb), waarin gevelsteen.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]