Amsterdam Monumentenstad

Huis de Pinto, Sint Antoniebreestraat 69

Huisnaam: Huis De Pinto
Adres: Sint Antoniesbreestraat 69-69A
Sint Antoniesbreestraat 69 (nieuw adres)
Postcode: 1011HB
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: ±1605Â, 1686
Architect: Elias Bouman (1686)
Opdrachtgever: Jan Jansz. Carel (de Oude), David de Pinto (1686)
Bewoners: Isaac de Pinto (sinds 1651)
Eigendom: St. Pinto, sinds 1998 Stadsherstel
Restauratie: St. Pinto 1974/75 (IJsbrand Kok)

(49 afbeeldingen)

Gevelbeëindiging met lijst en attiek

Het Huis De Pinto is genoemd naar de familie De Pinto, een rijk Portugees-joods geslacht van kooplieden en bankiers. De Pinto's waren de Rothshilds van het 17de-eeuwse Amsterdam. Het komt bijna nooit voor dat een rijk huis als het Huis De Pinto in een straat staat in plaats van op een gracht. Het huis is ouder dan de voorgevel en werd al gebouwd in ±1605/06 voor Jan Jansz. Carel (de Oude), één van de eerste bewindhebbers van de in 1602 opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Het huis bestaat uit een breed hoofdgebouw rechts en een smal zijhuis links, een zogenaamd huis met zijhuis, een voorloper van het dubbele huis. De oorspronkelijke gevel was waarschijnlijk een dubbele trapgevel, vergelijkbaar met de façade van Nieuwmarkt 20-22 uit 1605. Ook al is het geen grachtenhuis, het staat wel in de traditie van het Amsterdamse grachtenhuis.

In 1651 werd het pand van Carel voor fl. 30.000,- gekocht door Isaäc de Pinto (overleden 1681). In 1686 werd de huidige voorgevel van zandsteen aangebracht: een rechte lijstgevel in de stijl van het Hollands classicisme (tweede bouwfase). De opdrachtgever was David, de zoon van Isaac. Het ontwerp wordt toegeschreven aan Elias Bouman (1636-1686) (zie ook: Portugees-Israëlietische Synagoge). De vijf raamtraveeën brede en statige gevel is verticaal geleed door lisenen, d.w.z. pilasters zonder kapitelen, maar de omgekorniste kroonlijst wekt wel de indruk van kapitelen. De borstweringen tussen de vensters bestaan uit marmerplaten. Op de kroonlijst staat een attiek bestaande uit een gesloten balustrade, die het grote, hoge dak gedeeltelijk aan het oog onttrekt. Daarachter bevinden zich de zadeldaken van de vroeg-17de eeuwse huizen. Het huis was inmiddels bekend als het "hof van de E: heer De Pinto", kortweg het Huis de Pinto. Het huis is tot in de 19de eeuw eigendom gebleven van de erven De Pinto. Er zijn verschillende verbouwingen geweest, zowel in de 18de als de 19de eeuw.

Eind 19de eeuw verloor het huis zijn woonbestemming, waarna diverse bedrijven en werkplaatsen erin werden ondergebracht. Na de Tweede Wereldoorlog zag het eens zo rijke huis er als een krot uit. In 1968 werd het pand door de gemeente aangekocht. De bedoeling was het te slopen om plaats te maken voor een brede verkeersweg. De omringende bebouwing was al gesloopt. Het pand werd door Geurt Brinkgreve van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad "gekraakt" om de dreigende sloop te voorkomen. Nog voordat de eigenaar (de gemeente) er toestemming voor had gegeven, begon in 1974 een grondige restauratie. Als geen ander huis symboliseert het Huis De Pinto de omslag in het denken bij de gemeente van grootschalige "city-vorming" naar kleinschalig "bouwen voor de buurt". De restauratie van het Huis De Pinto heeft de verbreding van de Sint Antoniesbreestraat voorkomen en ervoor gezorgd dat de oude rooilijn van de straat in stand bleef. Thans staat het oude monument ingeklemd tussen sociale woningbouw en lijkt daardoor een vreemde eend in de bijt. Onderdeel van het Project De Pinto vormen tevens Sint Antoniesluis 11-24, 7-10 en 2, die met het Huis De Pinto de toenmalige frontlijn in de strijd om de binnenstad vormden (De Grenspaal).

De restauratie in 1974/75 vond plaats onder leiding van de bekende restauratiearchitect IJsbrand Kok. De twee bouwfasen van 1605/06 en 1686 (op basis van de prent van Romeyn de Hooghe) werden als uitgangspunt genomen.

Plafond voorkamer (voorhuis)

Het huis heeft een fraai, gedeeltelijk gereconstrueerd interieur. In de voorkamer bevindt zich een cassettenplafond met schilderingen van putti met vogels en bloem- en bladslingers uit de tweede bouwfase. Drie van de vier hoekpanelen zijn orgineel en gerestaureerd in 1974/75. De staat waarin ze verkeerden was bijzonder slecht. Ze werden grotendeels opnieuw geschilderd. Het vierde paneel evenals het ovale middenveld zijn van nieuwe voorstellingen voorzien, gemaakt door kunstschilder D.J. Schoonekamp. In het middenvak zijn eigentijdse attributen als een fiets en een glazen fles toegevoegd. De vier middenpanelen met guirlandes met verguld middenaccent zijn aangebracht door H. Bishoff.

In de gang bevonden zich plafondschilderingen van ettelijke inheemse vogels, maar deze werden gestolen in de periode dat het huis leeg stond. Restaurator Visser heeft aan de hand van foto's deze schilderingen gereconstrueerd.

In de achterkamer werd een van elders afkomstige marmeren schoorsteenmantel uit ±1740 geplaatst. Op de schoorsteenboezem bevindt zich een rijke ornamentiek in vroege Lodewijk XV-stijl met in het midden een spiegel. Ook hier is een cassettenplafond aanwezig. Het bloem- en rankwerk op de lijsten van het cassettenplafond zijn origineel en dateren uit de tweede bouwfase en zijn vakkundig hersteld door Visser. De oorspronkelijke beschilderingen in de vakken zijn verloren gegaan. De zeven eigentijdse beschilderingen, aangebracht tijdens de restauratie in 1974/75 zijn van de hand van kunstenaar N. Wijnberg. In het ronde middenpaneel bevinden zich de vier manen van het wapen van de familie De Pinto. De hoekpanelen symboliseren de vier seizoenen. Ook de desolate toestand van het pand vóór de restauratie wordt uitgebeeld. Op een blaadje staan de initialen van Geurt Brinkgreve.

Uit de eerste bouwfase van 1605/06 dateren de originele moer- en kinderbalkenplafonds, in de zijkamers op de beletage en de kamers op de eerste verdieping, waaraan in de tweede bouwfase beschilderingen zijn toegevoegd.

Gebruikte literatuur:

• Geurt Brinkgreve e.a. 'Themanummer over de restauratie van het Huis De Pinto.' De Lamp van Diogenes 33 (aug. 1975)
• Geurt Brinkgreve e.a. Het gevecht om het Huis De Pinto. Amsterdam: VVAB, 2004
• Marlin Burkunk. 'Toets en proef der loffelijker bouwkonst'. Stadsherstel op de Wallen en in de Haarlemmerbuurt. Open Monumentendag 1996, Amsterdam, 1996: p. 79
• Dick van der Horst en Martin Pruys. In en om de Lastage. Historisch knooppunt van ambacht, handel en scheepvaart Open Monumentendag 1993, Amsterdam, 1993: p. 82
• Walther Schoonenberg. 'Hoe de Nieuwmarktbuurt werd gered.' Maandblad Amstelodamum 100 (2013), nr. 1, p. 3-23
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 90, 103

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5431
Adres: Sint Antoniesbreestraat 69
Adressen: Sint Antoniebreestraat 69
Inschrijvingsdatum: 22-09-1976
Redengevende omschrijving: Huis van Pinto. Breed dubbelhuis uit 1605 met een lange en korte vleugel naast elkaar, aan de voorkant verbonden door een vleugel evenwijdig aan de straat. Aanvankelijk met twee trapgevels. In de tweede helft van de 17e eeuw aan de voorzijde verhoogd en van een zandstenen gevel voorzien met lisenen en onder de vensters uit marmeren platen. Qua geveltype uniek voor Amsterdam. Historisch van belang van een der voorname Portugese Joodse familieleden in Amsterdam. Inwendig overblijfsel van een vaste loofhut van de familie Pinto.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]