Amsterdam Monumentenstad

Hoofdpostkantoor, NZ Voorburgwal 182. Rechts is nog net het Koninklijk Paleis te zien.

Naam: Hoofdpostkantoor / Magna Plaza
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 182
Spuistraat 137
Oud adres: G123, wijk 23, klein nr. 197, kadaster F1868, verponding 2693
Postcode: 1012SJ
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1899
Architect: C.H. Peters
Restauratie: 1992

(22 afbeeldingen)

Spuistraat 137

Het voormalige Amsterdamse hoofdpostkantoor aan de NZ Voorburgwal pal achter het Paleis op de Dam werd gebouwd in de periode 1895/99 naar ontwerp van rijksbouwmeester C.H. Peters. Het is een voorbeeld van schaalvergroting en cityvorming achter het Koninklijk Paleis die al op gang kwam vóór de verkeersdoorbraak van de Raadhuisstraat in 1894. Sinds 1748 zat het Amsterdamse 'Postcomptoir' aan de NZ Voorburgwal, in de in 1661 gebouwde Stadspaardenstal, bovenop de Donkere Sluis (een waterverbinding tussen de NZ Voorburgwal en het Singel). Na een eeuw was het postkantoor te klein. Het werd vervangen door het Koninklijk Postkantoor, ontworpen door Cornelis Outshoorn en gebouwd in 1854. Maar al in 1879 moest het gebouw wijken voor een nog groter postkantoor, ontworpen door Cornelis Peters. Door de verkeersdoorbraak van de Raadhuisstraat was de Huiszittensteeg, tussen NZ Voorburgwal 202 en 204, opeens een brede straat geworden dat een type gebouwen van een heel anders schaal vereiste. Het nieuwe Hoofdpostkantoor kwam in de plaats van het oude Koninklijke Postkantoor (te zien op een tekening van Rieke). Het gebouw is opgetrokken in een mengvorm van neo-stijlen, waarbij met name gotische en renaissance elementen zijn gebruikt. Het bakstenen exterieur is overvloedig en gevarieerd geornamenteerd met natuursteen en voorzien van rijk geprofileerde omlijstingen van vensters en deuren. Langs de dakranden zijn een groot aantal dakkapellen aangebracht, elk met een eigen trapgeveltje. Vanwege de peervormige torenbekroningen met opengewerkte spitsen kreeg het gebouw al spoedig de bijnaam 'Perenburg'.

Inwendig bevond zich een centrale hal met op de twee verdiepingen door arcades omgeven galerijen en daarboven een lichtkap. De openbare functie van het gebouw was beperkt tot de begane grond, de rest van het gebouw was alleen toegankelijk voor personeel van de PTT. In 1927 was het postkantoor opnieuw te klein geworden en kwam er een uitbreiding aan de overzijde van de Raadhuisstraat, het Geldkantoor. Toen trad de krimp in: functies werden naar centra buiten de binnenstad verplaatst en een representatieve aanwezigheid in de stad werd niet langer als noodzakelijk gezien. Nadat de PTT in 1987 had aangekondigd de locatie te zullen verlaten werd het een jaar later voor fl. 7,5 miljoen verworven door een Zweedse projectontwikkelaar, met als doel in het gebouw een luxueus winkelcentrum te realiseren. Behoud en optimaal gebruik van het monumentale gebouw stonden daarbij voorop. In februari 1991 werd met het werk begonnen onder leiding van projectarchitect H. Ruijssenaars. Van buiten bleef het werk nagenoeg beperkt tot schoonmaken, reparatie en restauratie van de gevels. Van binnen werd het gebouw volledig uitgebroken, met behoud van de dragende elementen en decoraties. Rechts van de centrale lichtkap werd een bestaande - maar reeds jaren dichtgezette - lichtkap vergroot en in het zicht gebracht, terwijl aan de linkerkant een nieuwe lichtkap werd gemaakt. De zo ontstane vides werden doorgezet in het souterrain.

Onverwachte bouwtechnische gebreken vertraagden het werk; zo moest de bestaande fundering worden vervangen - wat aanvankelijk niet de bedoeling was - en bleken sommige van de kolommen hol te zijn. De nieuwe winkelverdiepingen werden via roltrappen en liften met elkaar verbonden, maar de bestaande trappenhuizen bleven gehandhaafd: twee als noodtrappenhuis en één als publiekstrap. De zolderverdiepingen naast de lichtkappen werden geschikt gemaakt voor verhuur als kantoren. Na de ingrijpende restauratie en verbouwing werd het gebouw op 27 augustus 1992 in gebruik genomen als winkelcentrum Magna Plaza. Het Hoofdpostkantoor verhuisde toen naar Singel 250-256. In het Hoofdpostkantoor uit 1897 zit dus nu een winkelcentrum, in het geldkantoor uit 1927 een supermarkt en een hotel. Het postkantoor in het gebouw aan het Singel is ook alweer verdwenen (op een klein postagentschap na).

MIP-nummer: 10326
Functie: Postkantoor
Architect: Peters, C.H.
Jaartal: 1895-1899
Bouwstijl: Postkantoorgotiek

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5989
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 182
Adressen: Spuistraat 137
Inschrijvingsdatum: 09-07-1974
Redengevende omschrijving: Objecten van bijzondere cultuurhistorische waarde Amsterdam, Hoofdpostkantoor: ontworpen door rijksbouwmeester C.H. Peters in 1899. Het op een hoek gelegen gebouw is ondanks de omvang levendig en afwisselend van karakter, niet in het minstdoor het varierende kleurige steengebruik, de ritmiek der vensters en dakkapellen, alsmede door de torentjes. Samen methet tegenoverliggende Koninklijk Paleis bepaalt het postkantoor dit gedeelte van de binnenstad. Qua stijl vertoont het postkantoor verwantschap met zowel de gotiek als de renaissance en biedt daardoor een speciaal blijk van het zeer persoonlijke stijlengebruik van Peters. De opdracht tot het bouwenvan een postkantoor was in de vorige eeuw een nieuw soort van bouwopdracht. Behalve een voldoen aan functionele eisen, diende dit kantoor als hoofdstedelijke vestiging ook representativiteit uit te stralen. Aan beide eisen heeft de bouwmeester beantwoord, want het gebouw is niet alleen een stedebouwkundige pendant van het al genoemde paleis, het vervult ooknog zijn oorspronkelijke functie. Belangrijk gebouw in het oeuvre van Peters, zijn opus magnum, en als gebouw uit de 19e eeuw zeer representatief voor een nieuwe categorie van bouwwerken die hun ontstaan danken aan het zich sterk ontwikkelende post- en telegraafverkeer; daardoor een gebouw van bijzondere cultuurhistorische waarde, die nog eens wordt onderstreept door de stedebouwkundige ligging.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]