Weteringschans 6-8 
Paradiso
Naam: Paradiso
Adres: Weteringschans 6-8
Postcode: 1017SG
Gebouwtype: Kerk
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1879-1880
Architect: G.B. Salm
Opdrachtgever: Vereniging de Vrije Gemeente
[Paradiso]
(20 afbeeldingen)
Oorspronkelijk een kerkgebouw, opgericht op een rechthoekige plattegrond. De westbouw met rondboogvensters en een boogjesfries in neoromaanse stijl aan de Weteringschans heeft een middenrisaliet met toegangspoortje en wordt beëindigd door een naar boven geknikte lijst. De oostzijde aan de Singelgracht heeft een apsis. De gevels, die zowel neoromaanse als neorenaissancistische trekken vertonen, zijn regelmatig van indeling en evenwichtig van opbouw. De versieringen op het dak zijn verdwenen. In het interieur manifesteert de kerk zich door de op slanke gietijzeren zuilen aangebrachte galerijen als een galerijkerk. De middenbeuk heeft een houten tongewelf met beschilderingen.
Paradiso is gebouwd als een kerkgebouw, tevens verenigingsgebouw, voor de protestantse Vrije Gemeente, een groep gelovigen die zich in 1877 hadden afgescheiden van de Nederlands Hervormde Kerk, die volgens hen te dogmatisch was. Zij kochten het stuk grond langs de Singelgracht, dat in de 17de-eeuw onderdeel was van de stadswal en in de 19de eeuw stukje bij beetje werd bebouwd. Er werd een prijsvraag voor een ontwerp uitgeschreven waaraan zes architecten deelnamen: A.L. van Gendt, J.L. Springer, I. Gosschalk, N. Vos, J.H. Leliman en G.B. Salm. Alhoewel hij niet de eerste prijs ontving, kreeg Gerlof Bartholomeus Salm (1831-1897) toch de opdracht. Op 2 mei 1880 werd het kerkgebouw geopend.
Salm liet zich in zijn ontwerpen inspireren door verschillende grote bouwstijlen uit het verleden. Dat is ook zichtbaar in het ontwerp van dit kerkgebouw, waarin eigenschappen van de vroegchristelijke en Romaanse bouwstijl zijn te herkennen. Typisch Romaans zijn de rondboogvensters en boogfriezen, terwijl de basilicale opzet van de kerk met een apsis herinnert aan de vroegchristelijke periode. Inwendig lijkt de kerk op een driebeukige basiliek, maar wie beter kijkt ziet dat er geen lichtbeuk is. Het gebouw sluit aan bij de Amsterdamse traditie van de galerijkerk: inwendig is sprake van op zuilen geplaatste galerijen waardoor op een kleine oppervlakte veel mensen de kerkdienst kunnen bijwonen. Achter de ingang bevindt zich een vestibule met aan weerszijden vertrekken en trappen die naar de galerijen leiden. Veel schuilkerken uit de 17de of 18de eeuw waren galerijkerken (zie bijv. de Remonstrantse kerk aan de Keizersgracht en Bij 't Lam aan het Singel). Typisch 19de-eeuws is daarentegen het gebruik van ranke gietijzeren zuilen die het gewelf dragen en met eveneens gietijzeren verbindingsbogen met de buitenmuren zijn verbonden.
De Vrije Gemeente was een vrijzinnige kerkgemeente. Eigenlijk werd die traditie tot in het heden voortgezet. Nadat de kerkgemeente in 1965 naar Buitenveldert verhuisde, werden er in het gebouw ludieke manifestaties of 'happenings' gehouden. Het gebouw speelde een hoofdrol in het gevecht tegen de bouwplannen van Bouwes die een groot hotel wilde oprichten waarvoor zowel dit gebouw als het ernaast gelegen Huis van Bewaring, evenals het Kantongerecht, moesten worden afgebroken. De actiegroep 'Bouw es wat anders' (BEWA), waaraan politica Hedy d'Ancona, kunstenaar Wim T. Schippers en aantal architecten, zich bij aansloten, wist de megalomane hotelplannen tegen te houden. Er werd een aanvraag gedaan het kerkgebouw op de monumentenlijst te plaatsen, wat overigens pas in 1980 gebeurde. De wijze waarop monumentenbehoud een plan wist te verijdelen, doet denken aan de wijze waarop het Huis de Pinto een belangrijke rol speelde in het saboteren van de gemeentelijke plannen met de Nieuwmarktbuurt. In 1968 werd Paradiso opgericht. Het gebouw werd kort daarna in provocerende kleuren rood-wit-blauw en later zelfs tijdelijk helemaal zwart geschilderd. Beroemde popgroepen traden in het gebouw op en Paradiso kreeg al snel het imago van een 'poptempel'. De oorspronkelijke glas-in-loodramen van het kerkgebouw werden vervangen door spiegels aan de binnenkant en houten panelen aan de buitenkant. Dat was jammer, want het geel getinte gebrandschilderd glas deed denken aan de albasten ramen van vroegchristelijke kerken. Bij de verbouwing in 1993 werd besloten door de kunstenaars Hans van Houwelingen en Berend Strik nieuwe glas-in-loodramen te laten ontwerpen.
Gebruikte literatuur:
- Jenny Bierenbroodspot. 'Bouwes moet niet bouwen - Hotelplan van Bouwes op plaats van Huis van Bewaring bij Leidseplein'. De Lamp 39 (aug. 1976): p. 31
- G. Hoogewoud en R. Louet Feisser. 'Vrije Gemeente / Paradiso moet blijven'. Wonen-TA/BK, sept. 1975
- Janjaap Kuyt e.a. G.B. Salm & A. Salm GBzn. Bouwmeesters van Amsterdam. Amsterdam, 1997: p. 68-69
MIP-nummer: 13451
Functie: Kerk
Architect: Salm, G.B.
Jaartal: 1879-1880
Bouwstijl: Eclecticisme
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6400
Adres: Weteringschans 6
Adressen: Weteringschans 6
Inschrijvingsdatum: 16-09-1980
Redengevende omschrijving: Het gebouw Paradiso is naar ontwerp van G.B.Salm in 1879-1880 gebouwd als gebouw van samenkomsten van de Vereniging de Vrije Gemeente. Het is een gebouw op een rechthoekige plattegrond en rechthoekig van opbouw met twee hoofdaccenten: de als een Romaanse westbouw behandelde hoofdingangspartij aan Weteringschanszijde en de halfronde basispartij aan de Singelgrachtkant. Alle gevels zijn zeer regelmatig van indeling en evenwichtig van opbouw. Inwendig bevindt zich de voormalige kerkzaal die zich voordoet als een driebeukige basiliek: in de uitwendige als eenbeukig herkenbare zaal zijn daartoe zuilen aangebracht, waarboven omlopende gaanderijen. De Middenbeuk van de kerkzaal wordt door een houten tongewelf met beschilderingen gedekt. De gietijzeren zuilen die het middengewelf dragen zijn door middel van a jour bewerkte verbindingsbogen met de buitenmuren verbonden. Smalle gekoppelde rondboogvensters op de begane grond (die herhaald worden in het westwerk) en bredere en hogere, ongedeelte, rondboogvensters op de verdieping. Het gehele gebouw is op zich en in zijn detaillering een combinatie van Romaanse en vroeg-Christelijke architectuuropvattingen en sluit als zodanig aan op de historiserende architectuurstromingen uit de jaren 1850-1860. Door de situering in een bocht van de Weteringschans is het pand bovendien een bepalend element in het stadsbeeld ter plekke.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: maart 2023
