Amsterdam Monumentenstad

OZ Voorburgwal 249

Huisnaam: Huis aan de Drie Grachten
Adres: Oudezijds Voorburgwal 249
Oud adres: B33, wijk 9, klein nr. 1, kadaster G1527, verponding 2495
Postcode: 1012EZ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1610, 1909/1910
Architect: Claes Adriaensz. van Delft ? (metselaar)
Restauratie: 1909/10 (Jan de Meijer), 1966, 2005

(25 afbeeldingen)

OZ Voorburgwal 249

Omstreeks 1610 verrezen er op een terrein tussen de Oudezijds Voorburgwal, de Grimburgwal en de Oudezijds Achterburgwal, in opdracht van het Sint Pietersgasthuis twee grote huizen met een gezamenlijke breedte van tien vensterassen, de huidige panden OZ Voorburgwal 247 en 249. Waarschijnlijk zijn de huizen gebouwd door metselaar Claes Adriaensz van Delft. Ze vormden een architectonisch geheel met identieke trapgevels in Hollandse renaissance-stijl. In 1687 kregen de twee huizen verschillende eigenaren en leidden zij een gescheiden leven. Het hoekhuis behield zijn 17de-eeuwse trapgevels, gevels, in tegenstelling tot het pand daarnaast, maar ook daar is het 17de-eeuwse karakter nog te herkennen (aan de ontlastingsbogen). In 1909/10 vond een restauratie plaats van architect Jan de Meijer, waarbij de 17de-eeuwse kruiskozijnen en het ingangsportaal werden gereconstrueerd, op basis van een schilderij van G.A. Berckheyde (nu in het Amsterdams Historisch Museum). Overigens werden de trapgevels ook opnieuw opgemetseld. De trapgevel op de Grimburgwal, die in 1909 niet meer bestond, keerde terug, maar niet asymmetrisch zoals het was geweest in de 17de eeuw. Het voordeel daarvan was dat de 18de-eeuwse ophoging op de hoek van de Grimburgwal en de OZ Achterburgwal in stand kon blijven. De vensters in deze 18de-eeuwse ophoging werden ook veranderd in kruiskozijnen, een toestand die nooit bestaan heeft. De gegroeide situatie is dus opgegeven terwille van een gave architectonische eenheid, die historisch gezien onjuist is. De stedenbouwkundige situatie op deze drie-grachten-hoek heeft aanleiding gegeven voor deze keuze. De restauratie van dit belangrijke hoekpand, tegenover het Binnengasthuisterrein, heeft de omgeving in stand gehouden.

In 2005 vond opnieuw een restauratie plaats, waardoor het mogelijk was bouwhistorisch onderzoek te verrichten. Daaruit is gebleken dat het huis onderdelen bevat van de oudere middeleeuwse huizen, die hier tot 1610 stonden. Op de begane grond is een zandstenen console uit de bouwtijd aangetroffen, maar tevens sleutelstukken met een renaissance profilering uit het midden van de 16de eeuw en op de zolder zelfs peerkraalsleutelstukken uit het tweede kwart van de 16de eeuw. Uit houtonderzoek is gebleken dat de kap wel uit 1610 dateert. Ze bevinden zich in de voorste kapconstructie, waarin veel hout is hergebruikt. Ook is er een fragment van een 16de-eeuwse spiltrap aangetroffen! Er bevinden zich twee grote 17de-eeuwse schouwen in nummer 249, waarvan één wangen heeft met een herme en een kariatide en het jaartal 1632, maar we weten niet of ze door De Meijer zijn ingebracht of al vanaf 1632 in dit woonhuis aanwezig waren. Het Huis aan de Drie Grachten is een vroeg voorbeeld van een reeks van reconstructies zoals die in de decennia na 1900 door Jan de Meijer in Amsterdam zijn uitgevoerd. De Meijer was een idealist die grote nadruk legde op het gebruik van ambachtelijke bouwmethoden, waaruit volgens hem de schoonheid van de 17de-eeuwse architectuur voortkwam. Hij was dan ook vooral geïnteresseerd in de architectuur van de Hollandse renaissance. Andere voorbeelden van reconstructieve restauraties van De Meijer zijn: Nieuwebrugsteeg 13 (1932), Nieuwezijds Voorburgwal 75 (1937), Bloemgracht 87-89-91 (1942) en Oudezijds Voorburgwal 14 (1943).

Gebruikte literatuur:

• Mayke Haaksman. 'De restauraties van Jan de Meijer en A.A. Kok.' Bulletin KNOB 104 (2005): p. 10-21
• Jan de Meijer. 'Het Huis aan de Drie Grachten'. Bouwkunst (1910): p. 67-96
• Dik de Roon. 'Aan drie grachten. Oudezijds Voorburgwal 247 en 249.' Jaarboek M&A 5 (2006): p. 119-127
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 50
• H.J. Zantkuijl. 'Verantwoord restaureren'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 100-120
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 222

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6096
Adres: Oudezijds Voorburgwal 249
Adressen: Oudezijds Voorburgwal 249
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel hoekhuis met dwarse achtervleugels (1610). Trapgevels in 't midden van de voorgevel, aan de Grimburgwal en aan het eind van een dwarsvleugel; alle gevels versierd in de trant met kleine blokjes.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]