Amsterdam Monumentenstad

Luchtfoto van het Binnengasthuisterrein uit de jaren zeventig

Naam: Binnengasthuiscomplex
Adres: Oudezijds Achterburgwal 235-237
Postcode: 1012DL
Gebouwtype: Liefdadigheid/gezondsheidszorg
Bouwjaar: 1868-1913

(5 afbeeldingen)

Luchtfoto van het Binnengasthuisterrein uit de jaren zeventig

Het Binnengasthuis was ooit het enige grote ziekenhuiscomplex in de binnenstad. De geschiedenis gaat terug tot het in 1579 voornamelijk in het Oude Nonnenklooster ondergebrachte Sint Pietersgasthuis. In 1867 werd het complex aangewezen als universitair ziekenhuis. Na de overgang naar het AMC werden vanaf 1984 enige gebouwen gesloopt en kwam er (woning)nieuwbouw. De nog bestaande bebouwing is in de periode 1868 en 1913 door verscheidene architecten fasegewijs en in een diversiteit aan bouwstijlen tot stand gekomen. Markant onderdeel vormt de kraamvrouwenkliniek van A.N. Godefroy, maar ook de Tweede Chirurgische Kliniek van F.W.M. Poggenbeek is vermeldenswaardig. De gebouwen uit de periode 1868-1913 zijn op de rijksmonumentenlijst geplaatst, zowel individueel als gezamenlijk:

1. Oude Turfmarkt 125/Turfdraagsterpad 9 (Kraamkliniek, A.N. Godefroy, 1868-70)

2. Turfdraagsterpad 15-17 (Vrouwenverband, A.N. Godefoy en B. de Greef, 1874-77)

3. OZ Achterburgwal 235-237 (Wachtkamer/apotheek, A.N. Godefroy, 1875-77)

4. Kloveniersburgwal 82-84 (Laboratorium voor Artsenijbereidkunde, verm. W.H. Springer, 1881)

5. OZ Achterburgwal 233/Vendelstraat 7 (Klinisch Ziekenhuis, H. Leguyt, 1888-90)

6. Kloveniersburgwal 80 (Stads- en Gasthuisapotheek, H. Leguyt, 1888)

7. Vendelstraat 2/Binnengasthuisstraat 19 (Tweede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis, F.W.M. Poggenbeek, 1897-98) incl. uitbreiding Zusterhuis Nieuwe Doelenstraat 15/Vendelstraat 8 (F.W.M. Poggenbeek, 1900-1901) incl. uitbreiding Zusterhuis Kloveniersburgwal 114-166 (verm. F.W.M. Poggenbeek, 1913)

8. Kloveniersburgwal 86-88 (Keukengebouw, Publieke Werken, 1908-09)

9. Binnengasthuisstraat 9 (Administratiegebouw, J.M. van der Mey, 1913-14) (behorend tot de 200 nieuwe Rijksmonumenten die in 2001 op de monumentenlijst zijn geplaatst). Tot het complex behoort ook het 18de-eeuwse Gasthuispoortje, OZ Achterburgwal, bij 231.

Gebruikte literatuur:

• Coert Peter Krabbe. 'Monumentaal en schilderachtig. De gebouwen van het Binnengasthuis'. Amsterdam maakt geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 134-175
• D. de Moulin, I.H. van Eeghen, R. Meischke. Vier eeuwen Amsterdams Binnengasthuis. Drie bijdragen over de Geschiedenis van een gasthuis. Wormer, 1981
• De geschiedenis van het Binnengasthuisterrein en de Oude Turfmarkt. Amsterdam: Drukkerij UvA, 1976
• Naar een plan voor het Binnengasthuisterrein, deel I en 2, Werkgroep Binnengasthuisareaal. Amsterdam, 1980/1981
• J. Schipper. 'De universiteit hersteld de stad'. Ons Amsterdam 28 (1976): p. 162-168
• J. Wagenaar. 'Nonnen, zieken, studenten- en nu ook andere Burgers'. Ons Amsterdam 40 (1988): p. 352-356
• H. van der Zanden. Het Binnengasthuisterrein (waardenstelling). Amsterdam: Bureau Monumentenzorg, 1999. Zie: http://www.amsterdamsebinnenstad.nl/archief/bgterrein/waardestelling-bma-1999.pdf
• 'Omdat de vormen goed gekozen zijn'. Een voorstel voor nieuwe rijksmonumenten uit de periode 1850-1940 binnen de Amsterdamse Singelgracht. Amsterdam: Bureau Monumentenzorg, 1999

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518301
Adres: Oudezijds Achterburgwal 235-237
Inschrijvingsdatum: 28-06-2004
Redengevende omschrijving: Inleiding. Tussen 1868 en 1913 door verscheidene architecten fasegewijs en in een diversiteit aan bouwstijlen tot stand gekomen vernieuwing en uitbreiding van het reeds in 1579 voornamelijk op de terreinen van het Oude Nonnenklooster ondergebrachte Sint Pietersgasthuis, later genaamd Binnengasthuis. In 1867 werd het complex tot universitair ziekenhuis aangewezen. De nieuwe gebouwen werden alle ontworpen in opdracht van de regenten van het gasthuis en een door hen ingestelde Bouwcommissie. De gebouwen zijn vanaf de totstandkoming voortdurend inwendig veranderd. Vanaf 1984 hebben zich diverse ingrijpende wijzigingen voorgedaan. Een tweetal gebouwen is gesloopt (het Anatomiegebouw, B. de Greef, 1875/1887 en - deels - het Administratiegebouw/Kinderkliniek, J.M. van der Mey, 1913-14) en het terrein is recentelijk stedebouwkundig heringericht waarbij een doorgaande fietsroute is gerealiseerd tussen Grimburgwal en Nieuwe Doelenstraat, gepaard gaand met de nieuwe straatnamen Turfdraagsterpad en Binnengasthuisstraat. Aan de Oude Zijds Achterburgwal is een doorgang via het reeds onder monnr. 77 beschermde 18de-eeuwse Gasthuispoortje gerealiseerd. Het vm. Binnengasthuiscomplex wordt thans begrensd door de Grimburgwal, Oude Zijds Achterburgwal, Nieuwe Doelenstraat, Kloveniersburgwal, Binnengasthuisstraat en het Turfdraagsterpad. Het complex omvat thans nog de volgende samenstellende onderdelen: 1) Oude Turfmarkt 125/Turfdraagsterpad 9 (vm. Kraamkliniek, A.N. Godefroy, 1868-70); 2) Turfdraagsterpad 15-17 (vm. Vrouwenverband, A.N. Godefoy en B. de Greef, 1874-77); 3) Oude Zijds Achterburgwal 235-237 (vm. wachtkamer/apotheek, A.N. Godefroy, 1875-77); 4) Kloveniersburgwal 82-84 (vm. Laboratorium voor Artsenijbereidkunde, verm. W.H. Springer, 1881); 5) Oude Zijds Achterburgwal 233/Vendelstraat 7 (vm. Klinisch Ziekenhuis, H. Leguyt, 1888-90); 6) Kloveniersburgwal 80 (vm. Stads- en Gasthuisapotheek, H. Leguyt, 1888); 7) Vendelstraat 2/Binnengasthuisstraat 19 (vm. Tweede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis, F.W.M. Poggenbeek,1897-98) + uitbreiding Zusterhuis Nieuwe Doelenstraat 15/Vendelstraat 8 (F.W.M. Poggenbeek, 1900-1901) + uitbreiding Zusterhuis Kloveniersburgwal 114-166 (verm. F.W.M. Poggenbeek, 1913); 8) Kloveniersburgwal 86-88 (vm. Keukengebouw, Publieke Werken, 1908-09). 9) Binnengasthuisstraat 9 (vm. Administratiegebouw, J.M. van der Mey, 1913-14). 10) Oudezijds Achterburgwal 18de-eeuwse Gasthuispoortje (mon.nr 77). Omschrijving. Zie hiervoor de verschillende objectomschrijvingen. Waardering. Voormalig Binnengasthuiscomplex van algemeen belang vanwege cultuur- en medisch-historische waarde als uiting van de ontwikkeling van de schaal vergroting en modernisering van de in oorsprong oude ziekenhuizen aan het eind van de 19de eeuw. Tevens van belang als in de binnenstad inmiddels uniek en enig overgebleven groot ziekenhuis. Het complex vertegenwoordigt voorts een stedebouwkundige waarde als zuidelijke afsluiting van de Oude Zijde.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]